چک‌لیست تخصصی کاربردی برای مصاحبه، بازجویی یا مکالمه روزمره
دکترمازیارمیرمشاورو پژوهشگر تخصصی ارتباطات غیر کلامی
20 نشانه عملیاتی دروغ (نسخه فشرده و کاربردی)
| # | نشانه | توضیح کوتاه |
|—-|——–|————–|
| 1 | **کاهش ضمیر “من”** | دروغگو معمولاً از “من” کمتر استفاده می‌کند تا از مسئولیت فاصله بگیرد. |
| 2 | **تأخیر در پاسخ (>3 ثانیه)** | دروغ نیاز به ساخت دارد — پس پاسخ کندتر است (مگر تمرین شده باشد). |
| 3 | **تکرار سوال قبل از پاسخ** | مانند: “چی؟ من؟ آنجا بودم؟…” — برای کسب زمان. |
| 4 | **اضافه کردن جزئیات غیرضروری** | دروغگو جزئیات اضافه می‌کند تا داستان را “واقعی‌تر” جلوه دهد. |
| 5 | **عدم وجود جزئیات حسی** | در خاطره واقعی: بو، صدا، بافت، طعم، رنگ وجود دارد. دروغ معمولاً فاقد اینهاست. |
| 6 | **تغییر ناگهانی لحن یا صدا** | شکست صدا، لرزش، یا تغییر ناگهانی تن — نشانه استرس. |
| 7 | **تماس چشمی بیش از حد یا کم** | یا خیره می‌شود (برای اثبات صداقت) یا نگاه می‌گریزاند. |
| 8 | **لمس مکرر صورت یا گردن** | نشانه استرس و تلاش ناخودآگاه برای آرامش. |
| 9 | **بلع بزاق یا خشکی دهان** | فعالیت سیستم عصبی سمپاتیک در حالت استرس. |
| 10 | **حرکات دست محدود یا مصنوعی** | دروغگو دست‌ها را کنترل می‌کند — طبیعی نیستند. |
| 11 | **پاسخ‌های کوتاه یا کلیشه‌ای** | مثل: “نمی‌دونم”، “یادم نیست”، “همینطوری بود”. |
| 12 | **تغییر داستان با تکرار** | اگر دو بار بپرسید، جزئیات متفاوت است. |
| 13 | **عدم توانایی در روایت معکوس** | از آخر به اول بخواهید داستان را بگوید — دروغگو گیج می‌شود. |
| 14 | **حمله یا انحراف از موضوع** | “چرا به من شک داری؟!” یا “اصلاً اینجا بحث چیه؟!” |
| 15 | **استفاده از قسم یا تأکید افراطی** | “قسم به خدا!”، “هرچی بگی قبوله!” — تلاش برای جبران عدم اعتماد. |
| 16 | **تغییر ناگهانی وضعیت بدن** | مثل بلند شدن، چرخش صندلی، جمع کردن پاها — نشانه فرار. |
| 17 | **تعریق یا لرزش بدون دلیل فیزیکی** | پیشانی، کف دست، یا لب‌ها. |
| 18 | **عدم تطابق احساس و بدن** | می‌گوید “خوشحالم” اما ابروهایش منقبض است. |
| 19 | **تغییر در الگوی تنفس** | نفس‌های کوتاه، سطحی، یا نگه داشتن نفس. |
| 20 | **پرهیز از پاسخ مستقیم** | به جای “آره/نه”، با توضیح یا سوال جواب می‌دهد. |
📌 نمره‌دهی سریع:
– 0-3 مورد: احتمال دروغ **کم
– 4-7 مورد: **هشدار — نیاز به بررسی بیشتر
– 8+ مورد: **احتمال بسیار بالای دروغ
🤖نسخه دوم
چک‌لیست تخصصی دکتر میر / تحلیل صوت و تصویر
> مناسب برای: تیم‌های امنیت سایبری، شرکت‌های Tech، مراکز تحلیل رفتار، سازمان‌های اطلاعاتی، و کسانی که به ابزارهای دیجیتال دسترسی دارند.
🧬 15 شاخص کلیدی قابل تحلیل با هوش مصنوعی:
| # | شاخص | نحوه تحلیل با AI/نرم‌افزار |
|—-|——–|—————————–|
| 1 | **Micro-expressions (میکروابرهای صورت)** | تحلیل فریم به فریم با مدل‌های DeepFace, OpenFace — تشخیص ابروهای منقبض، لبخند فاکه،
نگاه گریزان در کسری از ثانیه. |
| 2 | **Voice Stress Analysis (تحلیل استرس صدا)** | تحلیل فرکانس صدا (Pitch Variability, Jitter, Shimmer) با ابزارهایی مثل Praat یا Nemesys —
تشخیص لرزش و تنش. |
| 3 | **Eye-Tracking & Gaze Pattern** | ردیابی حرکت چشم (چپ-پایین = ساخت داستان در راست‌دستان) با دوربین مادون قرمز یا وب‌کم +
الگوریتم. |
| 4 | **Speech Disfluency (قطعی گفتار)** | تحلیل مکث‌ها، تکرار کلمات، “اِ…”، “یعنی…” — نشانه بار شناختی بالا. |
| 5 | **Pronoun Density (چگالی ضمایر)** | تحلیل متن گفتار با NLP — کاهش “من” و افزایش “او/آنها” → نشانه فاصله عاطفی. |
| 6 | **Semantic Coherence (هماهنگی معنایی)** | تحلیل تناقض در جزئیات با مدل‌های LLM (مثل GPT یا BERT) — مقایسه جملات با هم. |
| 7 | **Thermal Imaging (تصویربرداری حرارتی)** | افزایش دمای چانه و پیشانی — نشانه فعالیت سمپاتیک (مثلاً با FLIR). |
| 8 | **HRV & PPG via Camera (ضربان قلب از طریق دوربین)** | تحلیل تغییرات رنگ پوست صورت برای استخراج ضربان قلب — افزایش ناگهانی =
استرس. |
| 9 | **Lip-Sync Inconsistency (عدم هماهنگی لب و صدا)** | در ویدیوهای دیجیتال — نشانه deepfake یا ویرایش. |
| 10 | **Blink Rate Deviation (تغییر نرخ چشمک زدن)** | کاهش چشمک در تمرکز بر دروغ — قابل اندازه‌گیری با Computer Vision. |
| 11 | **Posture Shift Detection (تشخیص تغییر حالت بدن)** | تحلیل اسکلت بدن با Pose Estimation (مثل MediaPipe) — تغییر ناگهانی = ناراحتی.
|
| 12 | **Lexical Diversity Drop (کاهش تنوع واژگان)** | دروغگو واژگان محدودتری استفاده می‌کند — قابل سنجش با Shannon Entropy در NLP. |
| 13 | **Response Latency (زمان پاسخ)** | ثبت زمان بین سوال و پاسخ — تأخیر >3s در سوالات ساده = هشدار. |
| 14 | **Emotion-Audio Mismatch (تناقض احساس-صدا)** | صدای لرزان + ادعای “آرام هستم” — قابل تحلیل با Emotion AI (مثل Affectiva). |
| 15 | **Contextual Inconsistency (تناقض زمینه‌ای)** | مقایسه گفته‌ها با داده‌های خارجی (تاریخچه، لاگ، GPS) — هوش مصنوعی می‌تواند به
صورت خودکار این را بررسی کند. |
💡 نکته نهایی:
🔸 هیچ سیستمی 100% دقیق نیست — حتی هوش مصنوعی و من ….
> 🔸 تشخیص دروغ = هنر + علم + تجربه
> 🔸 همیشه “الگوی ترکیبی” را بررسی کنید — نه یک مورد واحد و نه یک نکته
