درآمدی بر تحولات مدیریت پروژه pmbok.8
نوشته دکترمازیارمیر محقق و‌پژوهشگر
مدیریت پروژه امروزه به یکی از ارکان اساسی موفقیت سازمانی تبدیل شده است. سازمان‌های پیشرو در سراسر جهان دریافته‌اند که برخورداری از چارچوب‌های نظام‌مند مدیریت پروژه، تفاوت بین موفقیت و شکست در اجرای ابتکارات استراتژیک را مشخص می‌کند.
تحول تاریخی مدیریت پروژه
در نیمه دوم قرن بیستم، مدیریت پروژه به عنوان یک رشته تخصصی ظهور کرد. اولین نشانه‌های رسمی مدیریت پروژه به پروژه‌های عظیم قرن نوزدهم مانند احداث راه‌آهن سراسری آمریکا بازمی‌گردد. با این حال، نقطه عطف تکامل این رشته به دهه ۱۹۵۰ و پروژه‌های نظامی پیچیده ایالات متحده بازمی‌گردد.
در ایران، تجربه پروژه‌های بزرگ ملی مانند احداث سد دز در دهه ۱۳۴۰، اولین نمونه‌های مدیریت پروژه مدرن بود. این تجربیات گران‌بها، بسترساز توسعه فرهنگ پروژه‌ای در کشور شد.
معماری جدید استاندارد PMBOK
نسخه هشتم استاندارد PMBOK تحول اساسی در معماری مدیریت پروژه ایجاد کرده است. این تحول از رویکرد فرآیندمحور به سمت تفکر اصل‌محور حرکت کرده است.
اصول دوازده‌گانه بنیادین
اصل حکمرانی مسئولانه
این اصل بر مسئولیت‌پذیری مدیر پروژه در قبال منابع سازمان و ذی‌نفعان تأکید دارد.نمونه موفق جهانی در این زمینه، پروژه توسعه خودروی تسلا مدل ۳ است که ایلان ماسک با مسئولیت‌پذیری کامل، پروژه را در شرایط بحرانی هدایت کرد.
اصل فرهنگ تیمی سازنده
شرکت گوگل در پروژه توسعه سیستم عامل اندروید،نمونه بارزی از ایجاد فرهنگ تیمی موفق است. این شرکت با سرمایه‌گذاری بر محیط کار مشارکتی، به نوآوری‌های چشمگیری دست یافت.
اصل مدیریت یکپارچه ذی‌نفعان
پروژه المپیک لندن ۲۰۱۲ نمونه‌ای درخشان از مدیریت ذی‌نفعان پیچیده است.این پروژه با درگیر کردن بیش از ۲۰۰ گروه ذی‌نفع مختلف، الگویی برای پروژه‌های بزرگ جهانی ایجاد کرد.
اصل خلق ارزش پایدار
شرکت اپل در توسعه آیفون،نه تنها به دنبال سودآوری مستقیم بود، بلکه با ایجاد اکوسیستم اقتصادی برای توسعه‌دهندگان، ارزش پایدار برای تمام ذی‌نفعان خلق کرد.
اصل تفکر سیستمی
پروژه احیای دریاچه ارومیه نشان داد که بدون در نظر گرفتن تمام اجزای سیستم زیستمحیطی،اقتصادی و اجتماعی، نمی‌توان به راهکار پایدار دست یافت.
اصل رهبری تحولگرا
شرکت مایکروسافت در دوران ساتیا نادلا،نمونه بارزی از تطبیق سبک رهبری با شرایط مختلف پروژه‌ها بود. این انعطاف‌پذیری، تحول بزرگی در شرکت ایجاد کرد.
اصل تطبیق هوشمندانه
استارت‌آپ اسنپ در ایران،نمونه موفق بومی‌سازی روش‌های مدیریت پروژه با شرایط خاص بازار ایران است. این شرکت با تطبیق چابک‌ترین روش‌ها با بستر فرهنگی کشور، به موفقیت چشمگیری دست یافت.
اصل کیفیت فراگیر
شرکت تویوتا با سیستم تولید ناب،کیفیت را به فرهنگ سازمانی تبدیل کرد. این رویکرد در پروژه‌های مختلف این شرکت مشهود است.
اصل مدیریت پیچیدگی
پروژه حفر تونل گوتارد در سوئیس،نمونه‌ای از مدیریت موفق پیچیدگی‌های فنی و زیستمحیطی بود. این پروژه با وجود چالش‌های بی‌شمار، با موفقیت به پایان رسید.
اصل مدیریت ریسک فعال
شرکت نایک با ایجاد سیستم مدیریت ریسک زنجیره تأمین،توانست در دوران همهگیری کووید-۱۹، تداوم کسب‌وکار خود را حفظ کند.
اصل انعطاف‌پذیری سازمانی
شرکت آمازون با ایجاد ساختار سازمانی انعطاف‌پذیر،توانست در دوران تحولات دیجیتال، به سرعت با شرایط جدید adapt کند.
اصل رهبری تحول
پروژه تحول دیجیتال شرکت علی‌بابا در چین،نمونه‌ای از مدیریت موفق تغییر در مقیاس بزرگ بود.
دامنه‌های عملکردی در عمل
مدیریت ذی‌نفعان در پروژه‌های عمومی
پروژه توسعه متروی تهران، چالش‌های متعدد ذی‌نفعان را نشان می‌دهد. این پروژه با ذی‌نفعان متنوعی از جمله شهرداری، دولت، شهروندان و تجار محلی روبرو بود. مدیریت موفق این ذی‌نفعان، عامل کلیدی پیشرفت پروژه بود.
توسعه تیم‌های پروژه چابک
شرکت اسپاتیفای در سوئد، با ایجاد ساختار تیمی مبتنی بر “جوخه‌ها”، انقلابی در مدیریت پروژه‌های نرم‌افزاری ایجاد کرد. این مدل، الهام‌بخش بسیاری از سازمان‌های فناوری در جهان شد.
انتخاب مدل چرخه حیات
پروژه توسعه واکسن کووید-۱۹ شرکت فایزر، نمونه‌ای بی‌نظیر از ترکیب مدل‌های مختلف چرخه حیات بود. این شرکت با تلفیق رویکردهای predictive و agile، رکورد توسعه واکسن را شکست.
برنامه‌ریزی در شرایط عدم قطعیت
شرکت بوئینگ در پروژه توسعه هواپیمای ۷۸۷، با چالش‌های برنامه‌ریزی متعددی روبرو بود. رویکرد iterative این شرکت در برنامه‌ریزی، درس‌های ارزشمندی برای صنعت ارائه داد.
مطالعات موردی جهانی
موفقیت‌های بین‌المللی
پروژه عظیم صحرای سبز در چین
این پروژه بیابان‌زدایی،یکی از بلندپروازانه‌ترین پروژه‌های زیستمحیطی جهان است. مدیریت یکپارچه ذی‌نفعان محلی و ملی، کلید موفقیت این پروژه بود.
تحول دیجیتال استونی
کشور استونی با پروژه تحول دیجیتال،به یکی از پیشرفته‌ترین جامعه‌های دیجیتال جهان تبدیل شد. مدیریت برنامه‌ریزی شده و گام‌به‌گام این تحول، الگویی برای سایر کشورها شد.
درس‌های آموخته از شکست‌ها
پروژه بهداشت جهانی در آفریقا
شکست بسیاری از پروژه‌های توسعه‌ای در آفریقا،ناشی از عدم درک صحیح از بافت فرهنگی محلی بود. این تجربیات، اهمیت tailoring را نشان می‌دهد.
راهبردهای اجرایی برای سازمان‌های ایرانی
بومی‌سازی استانداردهای جهانی
تجربه موفق شرکت‌های ایرانی مانند دیجی‌کالا و اسنپ نشان می‌دهد که تلفیق استانداردهای جهانی با شرایط بومی، راهبرد مناسبی برای سازمان‌های ایرانی است.
توسعه شایستگی‌های مدیران پروژه
بر اساس پژوهش‌های انجام شده، مدیران پروژه موفق ایرانی دارای ویژگی‌های منحصربه‌فردی هستند که شامل موارد زیر می‌شود:
· درک عمیق از فرهنگ کسب‌وکار ایرانی
· توانایی مذاکره در شرایط پیچیده
· انعطاف‌پذیری در مواجهه با تغییرات غیرمنتظره
· مهارت ایجاد روابط پایدار با ذی‌نفعان
نتیجه‌گیری و چشم‌انداز آینده
مدیریت پروژه در عصر حاضر، از یک رشته فنی به یک capability استراتژیک تبدیل شده است. سازمان‌های موفق آینده، آنهایی خواهند بود که بتوانند چابکی را با نظم تلفیق کنند.
توصیه‌های راهبردی برای سازمان‌های ایرانی
سرمایه‌گذاری بر توسعه سرمایه انسانی
آموزش مستمر مدیران پروژه با استانداردهای جهانی و بومی‌سازی شده،ضرورتی انکارناپذیر است.
ایجاد ساختارهای سازمانی انعطاف‌پذیر
سازمان‌ها باید ساختارهایی ایجاد کنند که امکان تطبیق با روش‌های مختلف مدیریت پروژه را فراهم کند.
توسعه فرهنگ یادگیری سازمانی
مستندسازی و به‌اشتراک‌گذاری درس‌های آموخته شده از پروژه‌ها،باید به یک فرهنگ سازمانی تبدیل شود.
بهبود بلوغ سازمانی در مدیریت پروژه
سازمان‌ها باید به سمت استانداردهای بالاتر مدیریت پروژه حرکت کنند.
چشم‌انداز آینده
تحولات فناوری مانند هوش مصنوعی، بلاکچین و اینترنت اشیا، مدیریت پروژه را متحول خواهند کرد. مدیران پروژه آینده باید با این فناوری‌ها آشنا باشند و بتوانند از ظرفیت‌های آن‌ها استفاده کنند.
در پایان، موفقیت در مدیریت پروژه، نیازمند تلفیق هنر و علم است. مدیران پروژه باید علاوه بر تسلط بر ابزار و تکنیک‌ها، از مهارت‌های رهبری و بینش استراتژیک نیز برخوردار باشند.
امید است سازمان‌های ایرانی با بهره‌گیری از تجربیات جهانی و تطبیق آن با شرایط بومی، به موفقیت‌های بیشتری در عرصه مدیریت پروژه دست یابند.
دکترمازیارمیر محقق و‌پژوهشگر
