- دکتر مازیار میر
- بدون دیدگاه
چک‌لیست 100 مرحله‌های تحلیل و تحلیل اخبار (بر اساس استانداردهای جهانی)
دکترسیدمازیارمیر
بخش نخست
شناخت و شناسایی اخبار (مراحل ۱-۱۰)
|
۱
|
آیا خبر دارای ویژگی‌های اخباری (ارزشهای خبری) است؟
|
بررسی عناصر مهم، بیشتر، درگیرکننده، غافلگیری، تأثیر اجتماعی و…
|
خبر: «وزیر بهداشت استعفا داد» → دارای اهمیت سیاسی و اجتماعی بالا
|
|
۲
|
نوع خبر را مشخص کنید (سیاسی، اقتصادی، حوادث، ورزشی، فرهنگی و…)
|
دسته بندی موضوعی کمک به درک زمینه و مخاطب می کند
|
مثال: “افتتاح بیمارستان جدید” → اخبار بهداشت و خدمات عمومی
|
|
۳
|
زمان انتشار خبر را بررسی کنید
|
جدید خبر (تاینگ) بر اعتبار و اعتبار آن تاثیر دارد
|
خبر منتشر شده ۱۰ دقیقه پس از وقوع زلزله، بیشتر است
|
|
۴
|
منبع اولیه خبر را شناسایی کنید
|
آیا از خبرگزاری، دولت، شهروند، شبکه اجتماعی و… است؟
|
منبع: خبرگزاری رسمی (ایرنا) مقابل یک حساب توییتر ناشناس
|
|
۵
|
آیا خبر تکراری است یا اولین بار منتشر می شود؟
|
بررسی اطلاعات نوآوری
|
خبر «امضا قرارداد نفتی» قبلاً در رسانه دیگری منتشر شده بود؟
|
|
۶
|
مخاطب احتمالی خبر را تعیین کنید
|
عموم مردم، سیاستمداران، کسب و کارها؟
|
خبر “کاهش نرخ بهره بانک مرکزی” → مخاطب: بخش مالی و سرمایه گذاران
|
|
۷
|
آیا خبر دارای عناصر 5W1H است؟
|
چه کسی، چه چیزی، چه زمانی، کجا، چرا، چگونه
|
خبر: «نامه رهبر به جوانان در ۱۳ آبان ۱۴۰۳ منتشر شد» → چه کسی، چه چیزی، چه زمانی
|
|
۸
|
خبر را به صورت خلاصه یک خط بنویسید (سرب)
|
خلاصه‌ای دقیق و جامع از اصلی خبر
|
“رئیس‌جمهور امروز در جلسه هیات دولت، طرح بودجه سال آینده را به تصویب رساند.”
|
|
۹
|
آیا خبر دارای جنبه احساسی یا هیجانی است؟
|
این
|
خبر “نجات کودک از زیر آوار” → جنبه انسانی و احساسی قوی
|
|
۱۰
|
آیا خبر جزئی از یک داستان بزرگتر است؟
|
تشخیص ارتباط خبر با دنباله‌دارها یا زمینه تاریخی
|
خبر «تشدید تحریم‌ها» ← بخشی از داستان طولانی مذاکرات هسته‌ای
|
بخش 2: منابع و اعتبار (مرحله 11-30)
|
۱۱
|
منبع خبر را اعتبارسنجی کنید (اعتبار)
|
آیا منبع معتبر شناخته شده و بی‌است؟
|
رویترز در مقابل یک وب سایت ناشناس با دامنه .xyz
|
|
۱۲
|
آیا منبع مالک یا تحت تأثیر گروه خاصی است؟
|
بررسی تبعیض مالکیت رسانه
|
شبکه خبری مربوط به یک حزب سیاسی ممکن است سوگیری داشته باشد
|
|
۱۳
|
شواهد مستند (سند، تصویر، ویدئو) ارائه شده است؟
|
خبر اعتبار با اسناد افزایش می‌یابد
|
تصویر ساتلیت از محل انفجار
|
|
۱۴
|
آیا از منابع ثانویه استفاده شده است؟
|
بررسی ارجاع به داده های دولتی، گزارش های بین المللی و…
|
ارجاع به گزارش بانک جهانی درباره تورم
|
|
۱۵
|
آیا منابع نام‌برده شده‌اند؟
|
ناشناس بودن منبع (در زمینه) نیاز به تفسیر دارد
|
“بر اساس یک مقام آگاه” → نیاز به احتیاط
|
|
۱۶
|
آیا منبع دارای تعارض است؟
|
مثلاً شرکتی که خودش خبر را منتشر می کند
|
شرکت دارویی اعلام می‌کند داروی جدید «موفقیت‌آمیز» است
|
|
۱۷
|
آیا از شهروند-خبرنگار (روزنامه نگاری شهروندی) استفاده شده است؟
|
تصاویر از محل حادثه توسط مردم
|
ویدئوی اعتراضات از یک حساب اینستاگرامی
|
|
۱۸
|
آیا خبر شامل ادعای بدون اثبات است؟
|
بررسی ادعاهایی مانند «گفته می‌شود»، «خبرهایی حاکی از…»
|
«خبرهایی از فساد وزیر…» بدون منبع
|
|
۱۹
|
آیا منبع در گذشته دروغ گفته یا اشتباه داشته است؟
|
بررسی سابقه منبع
|
یک خبرگزاری که قبلاً اخبار جعلی منتشر کرده است
|
|
۲۰
|
آیا خبر از چند منبع مشخص شده است؟
|
اعتبار متقابل (Corroboration) اعتبار می‌دهد
|
خبر «انفجار در کارخانه» توسط ۳ رسانه متفاوت مشخص شده است
|
|
۲۱
|
آیا از داده های آماری استفاده شده است؟
|
بررسی منبع آمار و روش جمع آوری
|
“بر آمار مرکز آمار ایران، بیکاری ۱۰٪ است”
|
|
۲۲
|
آیا داده‌ها قدیمی یا منسوخ هستند؟
|
استفاده از آمار ۱۰ سال پیش برای تحلیل امروز
|
ارجاع به جمعیت ۱۳۸۵ برای تحلیل بازار کار امروز
|
|
۲۳
|
آیا منبع بیانیه رسمی دارد؟
|
بیانیه های دولتی، شرکتی یا سازمانی قابل اعتمادترند
|
بیانیه سازمان بهداشت جهانی درباره ویروس جدید
|
|
۲۴
|
آیا خبر شامل تحلیل به جای گزارش است؟
|
تشخیص تفاوت بین خبر و نظر
|
«وزیر گفت: این تصمیم اشتباه بود» ← نظر، نه واقعیت
|
|
۲۵
|
آیا از اصطلاحات فنی بدون توضیح استفاده شده است؟
|
زبان پیچیدگی ممکن است فریبنده باشد
|
«توافق بر سر ترانشه‌های مالی» بدون توضیح
|
|
۲۶
|
آیا از تخصص‌های معتبر استفاده می‌شود؟
|
نظر کارشناسان دانشگاهی، پزشکی، اقتصادی و…
|
نظر یک اقتصاددان دانشگاه تهران درباره تورم
|
|
۲۷
|
آیا منبع اطلاعات را تحریف کرده است؟
|
بررسی نقل قول‌های بیرون از متن
|
“او گفت این سیاست شکست خورده” در حالی که در متن کامل گفته “در برخی موارد نتیجه ندارد”
|
|
۲۸
|
خبر از شبکه های اجتماعی آیا منتشر نشده است؟
|
خطرات انتشار اخبار بدون فیلتر
|
توییت یک کاربر با صدها مشتری درباره “سقوط هواپیما”
|
|
۲۹
|
آیا خبر دارای عکس یا ویدئوی جعلی است؟
|
استفاده از ابزارهای تشخیص Deepfake و عکس جعلی
|
عکس سال گذشته با کپشن جدید منتشر شده
|
|
۳۰
|
آیا منبع اطلاعاتی ارائه داده یا فقط ادعا کرده است؟
|
“گزارش داده شد” در مقابل “منبع گفت” بدون مدرک
|
“بر اساس یک گزارش محرمانه” بدون ارائه گزارش
|
بخش 3: تحلیل محتوای و زبان (مراحل 31-50)
|
۳۱
|
بررسی لحن خبر (خنثی، تهاجمی، ترس‌آمیز، امیدوارکننده)
|
لحن نشان می دهد جهت گیری رسانه است
|
«بحران اقتصادی» در مقابل «چالش‌های موقت در اقتصاد»
|
|
۳۲
|
آیا از کلمات بار احساسی (Emotive Language) استفاده شده است؟
|
«وحشتناک»، «شجاعانه»، «بی‌رحم»
|
“حمله وحشتناک تروریستی” → احساس ترس
|
|
۳۳
|
آیا از سوگیری (Bias) در انتخاب کلمات استفاده شده است؟
|
«شورشی» در مقابل «معترض»، «تروریست» در مقابل «جنگجو»
|
رسانه الف: «معترضان»، رسانه ب: «شورشیان»
|
|
۳۴
|
آیا از تعمیم های نادرست استفاده شده است؟
|
“همه سیاستمداران فاسد هستند”
|
تعمیم یک مورد به کل گروه
|
|
۳۵
|
آیا خبر دارای تناقض داخلی است؟
|
بخش‌های مختلف خبر با همخوانی ندارند
|
«وزیر گفت بودجه کافی است» اما «وزارت گزارش بودجه داد»
|
|
۳۶
|
آیا از اعداد و ارقام به درستی استفاده می شود؟
|
بررسی دقیق آمار و درصد
|
“افزایش 200٪ حقوق” در حالی که از 10 به 30 میلیون
|
|
۳۷
|
آیا خبر فضای چندجانبه را می دهد؟
|
آیا تنها یک دیدگاه را نشان می دهد؟
|
فقط نظر دولت، بدون نظر مخالفان
|
|
۳۸
|
آیا از نقل‌قول‌های مستقیم استفاده می‌شود؟
|
نقل قول مستقیم اعتماد ایجاد می‌کند
|
«من معتقدم این تصمیم بود» – رئیس‌جمهور
|
|
۳۹
|
آیا نقل قول‌ها کوتاه و مرتبط هستند؟
|
نقل قول‌های طولانی و بی‌ربط کاهش کیفیت می‌دهند
|
یک نقل قول ۲۰ خطی که فقط ۲ خط آن مرتبط است
|
|
۴۰
|
آیا از افعال قوی یا ضعیف استفاده شده است؟
|
“ادعا کرد” در مقابل “گفت”
|
«ادعا کرد» نشان می دهد در صحت اطلاعات
|
|
۴۱
|
آیا خبر دارای تیتر گمراه کننده است؟
|
تیتر با خبر تفاوت دارد
|
تیتر: “بحران غذایی در ایران”، محتوای: “کاهش موقت در تولید گندم”
|
|
۴۲
|
آیا از اصطلاحات تبلیغاتی استفاده شده است؟
|
«انقلابی»، «بی‌نظیر»، «تاریخی»
|
“رویداد تاریخی در توسعه فناوری” بدون شواهد
|
|
۴۳
|
آیا خبر از تکنیک‌های روایت (روایت) استفاده می‌کند؟
|
داستان‌سرایی برای جذابیت بیشتر
|
شروع خبر با توصیف یک کودک بیمار برای جذب احساس
|
|
۴۴
|
آیا خبر دارای زمینه تاریخی است؟
|
ارتباط خبر با وقایع گذشته
|
“این دومین بار در 5 سال است که…”
|
|
۴۵
|
آیا خبر دارای علت و عاملی است؟
|
بررسی «چرا» و «چه اتفاقی افتاد»
|
“به دلیل کاهش، قیمت سبزی افزایش یافت”
|
|
۴۶
|
آیا از اطلاعات غیرمرتبط استفاده شده است؟
|
افزودن جزئیات بیشتر برای حجم
|
شرح تاریخچه شخصیت فرد در خبر حادثه ترافیکی
|
|
۴۷
|
آیا خبر دارای پیشفرض‌های ناخودآگاه است؟
|
مثلاً “همه می‌دانند که…”
|
«همه می‌دانند تحریم‌ها عامل اصلی تورم هستند»
|
|
۴۸
|
آیا از افعال مجهول استفاده شده تا عامل را پنهان کند؟
|
«تصمیم گرفته شد» بدون اینکه بگوید چه کسی
|
“بودجه یافتن” بدون ذکر مسئول
|
|
۴۹
|
آیا خبر دارای اغراق یا کم‌اندازی است؟
|
«هزینه‌های کلان» در حالی که رقم نسبتاً کوچک است
|
“هزینه میلیون تومانی” در یک پروژه ملی
|
|
۵۰
|
آیا خبر به موقعیت جغرافیایی و فرهنگی توجه کرده است؟
|
تفاوت درک خبر در مناطق مختلف
|
خبری درباره “حجاب” در یک کشور غربی vs
|
بخش 4: تحلیل زمینه و تأثیر (مراحل 51-70)
|
۵۱
|
زمینه سیاسی خبر را تحلیل کنید
|
آیا خبر در دوران انتخابات، تحریم، جنگ و… منتشر شده است؟
|
خبر “کشف فساد” یک روز قبل از انتخابات
|
|
۵۲
|
زمینه اقتصادی خبر را بررسی کنید
|
خبر بر بازار، اعتماد سرمایه گذار و…
|
اعلام “رشد اقتصادی” → افزایش ارزش ریال
|
|
۵۳
|
آیا خبر ممکن است برای ایجاد زمانبندی شده باشد؟
|
تحلیل “تایمینگ استراتژیک”
|
انتشار یک بیانیه در لحظه بحران
|
|
۵۴
|
آیا خبر دارای پیام قانونی است؟
|
مثلاً تحریم، محاکمه، استعفا
|
خبر «کشف فساد» → طرح پرونده قضایی
|
|
۵۵
|
آیا خبر واکنش عمومی ایجاد کرده است؟
|
نظرات، هشتگها، اعتراضات
|
#استعفای_وزیر در توییتر
|
|
۵۶
|
آیا خبر توسط رسانه‌های بین‌المللی پوشش داده شده است؟
|
نشان‌دهنده جهانی است
|
خبر “آزمایش موشکی” در BBC و CNN
|
|
۵۷
|
آیا خبر دارای امتیاز بین‌المللی است؟
|
ارتباط بر روابط دیپلماتیک
|
خبر «تعلیق توافق هسته‌ای»
|
|
۵۸
|
آیا خبر دارای امنیت است؟
|
تاثیر بر امنیت ملی یا عمومی
|
خبر «نفوذ سایبری به شبکه بانکی»
|
|
۵۹
|
آیا خبر بر تصویر یک گروه یا قومیت تاثیر می‌گذارد؟
|
تحلیل تمایز یا تبعیض
|
خبر “جرایم اتباع خارجی” بدون آمار کلی
|
|
۶۰
|
آیا خبر دارای پوشش ناعادلانه است؟
|
بیش از حد از حد بر یک گروه
|
فقط اخبار منفی درباره یک قوم
|
|
۶۱
|
آیا خبر از دیدگاه‌های اقلیتی را نادیده می‌گیرد؟
|
عدم شنیدن صدای گروه های کم توان
|
خبر “توسعه شهر” بدون نظر ساکنان منطقه
|
|
۶۲
|
آیا خبر دارای زمینه تاریخی طولانی است؟
|
مثلاً تنش‌های قومی، مذاکره
|
خبر «توافق صلح» بعد از ۲۰ سال جنگ
|
|
۶۳
|
آیا خبر ممکن است اشتباه تفسیر شود؟
|
ابهام در
|
«تحریم‌های جدید» بدون مشخص کردن نوع یا محدوده
|
|
۶۴
|
آیا خبر دارای اثر دومینویی (Domino Effect) است؟
|
یک اتفاق باعث پیامد می شود
|
استعفای وزیر → کاهش اعتماد به دولت → نوسان بازار
|
|
۶۵
|
آیا خبر دارای اثر بلندمدت است؟
|
تاثیر بر سیاست، فرهنگ، آموزش و…
|
خبر “اصلاح قانون آموزش”
|
|
۶۶
|
آیا خبر دارای اثر کوتاه‌مدت و هیجانی است؟
|
خبرهایی که سریع فراموش می‌شوند
|
“ستاره سینما دچار حادثه شد”
|
|
۶۷
|
آیا خبر دارای اخلاقی است؟
|
تحلیل اخلاقی تصمیم یا رویداد
|
“آیا کشتن تروریست مجاز است؟”
|
|
۶۸
|
آیا خبر دارای پیام نهان (زیر متن) است؟
|
پیام‌های ضمنی یا نمادین
|
«رهبر با جوانان دیدار کرد» → انتقال پیام امید
|
|
۶۹
|
آیا خ
|
تکنیک های ترس، خشم یا امید
|
“خطر شدید برای فرزندان شما!”
|
|
۷۰
|
آیا خبر دارای اثر بر تصمیم گیری سیاسی است؟
|
تأثیر بر قانون گذاری، بودجه، انتخابات
|
خبر “افزایش قانون خانگی” → طرح جدید
|
بخش 5: تحلیل نهایی و اقدام (مرحله 71-100)
|
۷۱
|
آیا خبر دارای اطلاعات پنهان (Agenda Setting) است؟
|
آیا رسانه می‌خواهد توجه را به موضوع جلب کند؟
|
تمرکز مداوم بر “بحران ارز”
|
|
۷۲
|
آیا خبر دارای کادربندی خاصیت دارد؟
|
تقسیم‌بندی خبر (امنیتی، اقتصادی، اخلاقی)
|
“بحران آب” به عنوان “مشکل مدیریتی”
|
|
۷۳
|
آیا خبر از طریق شبکه های اجتماعی تقویت شده است؟
|
بررسی الگوریتم‌ها و بات‌ها
|
افزایش بازدیدها از یک خبر
|
|
۷۴
|
آیا خبر دارای عناصر جعل هویت دیجیتال است؟
|
بررسی حسابهای جعلی یا بات
|
یک حساب با ۱۰۰۰ ریپلای از حسابهای جعلی
|
|
۷۵
|
آیا خبر دارای عناصر توطئه‌نگری است؟
|
“این یک نقشه بین‌المللی است…”
|
بدون ارائه شواهد
|
|
۷۶
|
آیا خبر دارای عناصر نژادپرستی یا تبعیض است؟
|
بررسی زبان تحقیرآمیز
|
«افراد بی‌بوم» به جای «کارگران مهاجر»
|
|
۷۷
|
آیا خبر دارای تضاد رسانه است؟
|
آیا رسانه از خبر سود مالی/سیاسی میبرد؟
|
رسانه های مربوط به شرکتی که در خبر تبلیغ می شود
|
|
۷۸
|
آیا خبر دارای اثر بر سلامت روان عمومی است؟
|
ترس، اضطراب، نامیدی
|
خبرهای ادامه درباره “شیوع ویروس کشنده”
|
|
۷۹
|
آیا خبر دارای جنبه آموزشی است؟
|
افزایش دانش عمومی
|
توضیح درباره علمی واکسن
|
|
۸۰
|
آیا خبر دارای حل مسئله است؟
|
ارائه راهکار یا امید
|
“راهکارهای کاهش هوای تهران”
|
|
۸۱
|
آیا خبر دارای تنوع نگاه است؟
|
حضور زنان، اقلیت‌ها، جوانان
|
فقط نظر مردان میانسال
|
|
۸۲
|
آیا خبر دارای قابلیت در ارائه اطلاعات است؟
|
برابری در زمان یا فضا برای دیدگاه‌های مختلف
|
8٪ فضای مجازی به دولت، 20٪ به مخالفان
|
|
۸۳
|
آیا خبر دارای پیشنهاد اقدام (Call to Action) است؟
|
“اعتصاب کنید”، “پول کمک کنید”
|
در خبرهای بشردوستانه
|
|
۸۴
|
آیا خبر دارای منابع برای تحقیق بیشتر است؟
|
لینک به گزارش، سند، وب سایت
|
ارائه لینک به بودجه دولت
|
|
۸۵
|
آیا خبر دارای تاریخچه ویرایش دارد؟
|
بررسی تغییرات در متن خبر
|
خبر اولیه: “10 کشته” بعداً: “5 کشته”
|
|
۸۶
|
آیا خبر دارای اخطار (Fact-Check) نیاز دارد؟
|
ارسال به سایت های بررسی حقایق
|
خبر “واکسن باعث ناباروری می شود”
|
|
۸۷
|
آیا خبر دارای پیام مثبت یا امیدوار کننده است؟
|
تاثیر بر روحیه عموم
|
“کاهش مرگ و میر ناشی از تصادفات”
|
|
۸۸
|
آیا خبر دارای پوشش بیطرفانه است؟
|
عدم توافق یک طرف
|
گزارش از هر دو طرف یک اعتراض
|
|
۸۹
|
آیا خبر دارای تحلیل است؟
|
احتمال احتمال یا تاثیر
|
“احتمال ۳۰٪ بارش”
|
|
۹۰
|
آیا خبر دارای زمینه فرهنگی مناسب است؟
|
احترام به ارزشهای محلی
|
از تصاویر نامناسب در عدم استفاده از جوامع مذهبی
|
|
۹۱
|
آیا خبر دارای تاثیر بر تصویر ملی است؟
|
تاثیر بر هویت ملی
|
خبر “موفقیت علمی ایرانی”
|
|
۹۲
|
آیا خبر دارای پیام‌های زنانه/مردانه نابرابر است؟
|
بیش از حد بر نقشهای جنسیتی
|
فقط “مادران نگران” در خبر مصرف
|
|
۹۳
|
آیا خبر دارای اثر بر محیط زیست است؟
|
تأثیر بر طبیعت یا سیاستهای زیست‌محیطی
|
“تخریب جنگل برای ساخت پروژه”
|
|
۹۴
|
آیا خبر دارای پوشش بین‌المللی عادلانه است؟
|
عدم تبعیض جغرافیایی
|
فقط خبرهای اروپا و آمریکا
|
|
۹۵
|
آیا خبر دارای اثر بر سیاست داخلی است؟
|
تأثیر بر انتخابات، قانونگذاری
|
خبر “کشف فساد” قبل از انتخابات
|
|
۹۶
|
آیا خبر دارای اثر بر سیاست خارجی است؟
|
تاثیر بر روابط بین الملل
|
خبر “تهدید نظامی”
|
|
۹۷
|
آیا خبر دارای پیام برای نسل جدید است؟
|
ارتباط با جوانان
|
استفاده از زبان ساده و شبکه های اجتماعی
|
|
۹۸
|
آیا خبر دارای شفافیت در روند گزارش دهی است؟
|
توضیح نحوه جمع آوری اطلاعات
|
“این خبر بر مصاحبه با 10 مقام”
|
|
۹۹
|
آیا خبر دارای پاسخ به انتقادات قبلی است؟
|
رفع اشکالات گزارش های قبلی
|
“در گزارش قبلی اشتباه رخ داد…”
|
|
۱۰۰
|
آیا خبر دارای ارزش اخلاقی و انسانی است؟
|
آیا به انسانیت، عدالت و صداقت احترام گذاشته شده است؟
|
احترام به حریم خصوصی قربانیان
|
✅ ：
این چک‌لیست صد مرحله‌ای، یک تحلیل جامع و استاندارد برای تحلیل و تحلیل هر خبری است. از درک تا تحلیل نهایی، شامل اعتبار، تحلیل زبان، زمینه‌یابی، اخلاق رسانه و تأثیر اجتماعی می‌شود.
🔧 نحوه استفاده:
- برای هر خبر، این چک‌لیست را مرحله به مرحله پیمایش کنید.
- هر مرحله را با «بله»، «
- نقاط قوت و ضعف خبر را شناسایی کنید.
- در نهایت، یک گزارش تحلیلی صدخطی یا یک نمره از صد به خبر اختصاص داده شده است.
این چک‌لیست برای
