مدیریت استراتژیک بارویکرد BSC رابامحوریت شرکت آرامکوعربستان

نوشته دکترمازیارمیر محقق و‌پژوهشگر

ایران اردیبهشت 1399 پتروشیمی لاوان

عنوان این کارگاه آموزشی:

مدیریت استراتژیک با رویکرد BSC در شرکت آرامکو عربستان

مقدمه: چارچوب کلان – چشم انداز ۲۰۳۰ عربستان

استراتژی آرامکو را نمی توان جدا از چارچوب کلان چشم انداز ۲۰۳۰ عربستان سعودی درک کرد. این سند ملی سه محور اصلی دارد: جامعه زنده، اقتصاد رونق یافته، و وطن آماده. برای آرامکو، این به معنای یک تحول استراتژیک از یک شرکت نفتی صرف به یک شرکت انرژی و شیمیایی یکپارچه و جهانی است.

تفسیر: آرامکو دیگر فقط فروشنده نفت خام نیست. استراتژی آن بر پایه:

· یکپارچگی عمودی: حرکت به سمت پایین دست (Downstream) و صنایع پتروشیمی برای ایجاد ارزش افزوده بیشتر.

· تنوع بخشی: سرمایه گذاری در فناوری های انرژی نو مانند هیدروژن آبی و سوخت های سازگار با محیط زیست.

· بهینه سازی دارایی ها: مدیریت پرتفوی دارایی ها برای maximizing value و کاهش ریسک.

این تحول، نیازمند یک سیستم مدیریت استراتژیک قدرتمند مانند BSC است تا اطمینان حاصل شود که تمام بخش های غول صنعت انرژی در راستای این اهداف کلان حرکت می کنند.

—

بازنویسی سرفصل های کارگاه با رویکرد آرامکو

سرفصل اول: مدیریت استراتژیک در آرامکو؛ از میدان نفتی تا بازار جهانی

تفسیر و توضیح:

آرامکو با چالش های منحصربه فردی روبرو است:نوسانات قیمت نفت، فشارهای جهانی برای گذار انرژی، رقابت با شرکت های بین المللی، و مسئولیت سنگین در قبال اقتصاد عربستان. مدیریت استراتژیک در این شرکت، هنر متوازن کردن اهداف کوتاه مدت مالی با سرمایه گذاری های بلندمدت و پرریسک در فناوری های جدید است.

مثال های کاربردی از استراتژی های آرامکو:

1. استراتژی گاز: توسعه میدان عظیم گازی “الجفوره” نه تنها یک پروژه اقتصادی، بلکه یک ضرورت استراتژیک برای تامین خوراک صنایع پتروشیمی، آزادسازی نفت خام برای صادرات و تامین انرژی پایدار برای اقتصاد عربستان است.

2. استراتژی پایین دستی یکپارچه (Integrated Downstream): سرمایه گذاری در پالایشگاه ها و پتروشیمی های عظیم مانند “سابِک” (حالا “آرامکو سابِک”) برای تبدیل هر بشکه نفت به محصولات با ارزش افزوده بالاتر و کاهش وابستگی به درآمد نفت خام.

3. استراتژی انرژی های نو: سرمایه گذاری در “هیدروژن آبی” و مراکز تحقیقاتی برای موقعیت یابی در آینده صنعت انرژی و پاسخگویی به الزامات زیست محیطی جهانی.

سرفصل دوم: تحلیل محیط استراتژیک آرامکو

تفسیر و توضیح:

تحلیل SWOT آرامکو بسیار پیچیده است.

· قوت ها (Strengths): ذخایر عظیم هیدروکربوری، کمترین هزینه تولید نفت در جهان، شبکه لجستیک و توزیع جهانی، قدرت مالی بی نظیر، برند قدرتمند.

· ضعف ها (Weaknesses): وابستگی شدید به درآمد نفت، چالش های امنیتی، بوروکراسی بزرگ، آسیب پذیری در برابر حملات سایبری.

· فرصت ها (Opportunities): رشد تقاضای انرژی در آسیا، توسعه فناوری های پاک، سرمایه گذاری در اقتصاد دیجیتال، تقاضای رو به رشد برای محصولات پتروشیمی.

· تهدیدها (Threats): سیاست های کاهش کربن جهانی، رقابت با شیل آمریکا، ناآرامی های ژئوپلیتیک در خلیج فارس، نوسانات شدید قیمت نفت.

تبدیل تحلیل به استراتژی (ماتریس TOWS برای آرامکو):

· استراتژی SO: استفاده از قدرت مالی (S) برای سرمایه گذاری در فناوری های انرژی پاک (O) مانند هیدروژن و CCUS (جذب، استفاده و ذخیره سازی کربن).

· استراتژی ST: استفاده از هزینه تولید پایین (S) برای حفظ سهم بازار در رقابت با تولیدکنندگان پر هزینه شیل آمریکا (T).

· استراتژی WT: ایجاد شراکت های استراتژیک با شرکت های فناور برای جبران ضعف احتمالی در نوآوری (W) و کاهش تهدیدات فناوری های disruptor (T).

سرفصل سوم: نقشه استراتژی (Strategy Map) برای آرامکو

تفسیر و توضیح:

نقشه استراتژی آرامکو،داستان تحول آن را روایت می کند.

· منظر مالی:

· هدف: “افزایش ارزش سهامدار و تضمین درآمد پایدار برای پادشاهی.”

· اهداف: افزایش سودآوری بخش پایین دست، بهینه سازی پرتفوی سرمایه گذاری، کاهش هزینه های عملیاتی.

· منظر مشتری:

· هدف: “تبدیل شدن به تامین کننده انرژی قابل اعتماد و مسئولیت پذیر برای جهان.”

· اهداف: ارائه محصولات با ارزش افزوده بالا (پتروشیمی)، رعایت استانداردهای جهانی کیفیت و پایداری.

· منظر فرآیندهای داخلی:

· فرآیندهای عملیاتی: افزایش بهره وری و ایمنی در عملیات بالادستی و پایین دستی.

· فرآیند مدیریت مشتری: توسعه راه حل های انرژی سفارشی برای مشتریان کلیدی.

· فرآیند نوآوری: تحقیق و توسعه در زمینه کاهش ردپای کربن، دیجیتالی سازی میادین، و فناوری های پالایش.

· فرآیند اجتماعی/زیست محیطی: دستیابی به هدف “انتشار خالص صفر” (Net-Zero) در عملیات خود.

· منظر یادگیری و رشد:

· سرمایه انسانی: توانمندسازی نیروی کار سعودی (Saudization)، آموزش مهارت های دیجیتال و فنی.

· سرمایه اطلاعاتی: پیاده سازی “هوش مصنوعی در اکتشاف نفت” و “اینترنت صنعتی اشیاء (IIoT)” در میادین.

· سرمایه سازمانی: تقویت فرهنگ ایمنی، نوآوری و کارآفرینی.

سرفصل چهارم: شاخص های کلیدی عملکرد (KPIs) در آرامکو

مثال های عینی از شاخص های آرامکو:

1. مالی: “نسبت بدهی به سرمایه” (برای مدیریت پروژه های بزرگ)، “نرخ بازده داخلی (IRR) پروژه های سرمایه گذاری”.

2. مشتری: “شاخص رضایت مشتریان بلندمدت”، “سهم بازار در محصولات پتروشیمی خاص”.

3. فرآیندهای داخلی: “میزان گازسوزی (Flaring) در میادین”، “بازده انرژی (Energy Intensity)”، “نرخ حوادث lost-time”.

4. یادگیری و رشد: “درصد نیروی کار سعودی در پست های کلیدی”، “میانگین ساعت آموزش در زمینه های دیجیتال”، “تعداد پتنت های ثبت شده”.

سرفصل پنجم: برنامه ریزی اقدامات و همسوسازی

مثال هایی از اقدامات ابتکاری استراتژیک آرامکو:

1. پروژه الجفوره: یک اقدام ابتکاری عظیم برای تحقق اهداف گازی و کاهش گازسوزی.

2. تاسیس مرکز نوآوری اکتشاف (EXPEC ARC): یک اقدام برای پشتیبانی از منظر یادگیری و رشد و نوآوری.

3. سرمایه گذاری در شرکت “لوسیوس” (Lucides) برای تولید موتورهای الکتریکی: یک اقدام برای تنوع بخشی و ورود به بازارهای جدید انرژی.

—

نتایج و دستاوردهای مورد انتظار

پیاده سازی BSC در مدل آرامکو می تواند به نتایج زیر منجر شود:

بخش نخست

همسویی کامل سازمانی:

از مدیران ارشد تا اپراتورهای میدان، همه درک روشنی از نقش خود در تحقق چشم انداز ۲۰۳۰ خواهند داشت.

بخش دوم

تصمیم گیری استراتژیک مبتنی بر داده:

گزارش های دشبورد BSC، مبنای عینی برای تخصیص منابع و اولویت بندی پروژه ها فراهم می کند.

بخش سوم

شفافیت عملکرد:

عملکرد تمام بخش ها در برابر اهداف از پیش تعریف شده، به وضوح قابل اندازه گیری و گزارش دهی است.

بخش چهارم

یادگیری و تطبیق پذیری سریع:

با بازنگری های دوره ای BSC، آرامکو می تواند استراتژی خود را با تغییرات سریع بازار انرژی و فناوری تطبیق دهد.

بخش پنجم

ارتباط موثر با ذی نفعان:

آرامکو می تواند با استفاده از نقشه استراتژی و شاخص هایش، داستان تحول استراتژیک خود را به سرمایه گذاران، دولت و جامعه جهانی به شکل قانع کننده تری روایت کند.

معرفی سه تا از بهترین فیلم های سینمایی هالیوودی برای درک بهتر مفاهیم این مطالب

1. There Will Be Blood (2007)

· خلاصه: داستان یک کارآفرین بی رحم در صنعت نفت در اوایل قرن بیستم آمریکا.

· ارتباط با موضوع:

این فیلم به شکلی دراماتیک، مفاهیم استراتژی های تهاجمی (SO)، رقابت بی امان، یکپارچگی عمودی، و اخلاق کسب و کار در صنعت نفت را به نمایش می گذارد. نشان می دهد که چگونه یک استراتژی متمرکز و بی رحمانه می تواند یک امپراتوری صنعتی بسازد.

2. Syriana (2005)

· خلاصه:

یک فیلم چند داستانه که پیچیدگی های ژئوپلیتیک صنعت نفت، از اکتشاف تا لابی گری و امنیت انرژی را به تصویر می کشد.

· ارتباط با موضوع: درک کاملی از “تحلیل محیط خارجی (PESTEL)” ارائه می دهد. این فیلم نشان می دهد که چگونه عوامل سیاسی، اقتصادی و امنیتی (تهدیدها و فرصت ها) استراتژی شرکت های بزرگ انرژی را شکل می دهند.

3. The Martian (2015)

· خلاصه: داستان یک فضانورد که در مریخ گیر افتاده و برای زنده ماندن باید از منابع محدود استفاده کند و مشکلات را حل کند.

· ارتباط با موضوع:

این فیلم یک استعاره عالی از “مدیریت استراتژیک در شرایط بحرانی” است. قهرمان داستان به طور مداوم وضعیت را تحلیل می کند (SWOT)، اهداف کوتاه مدت و بلندمدت تعیین می کند (تدوین استراتژی)، شاخص های حیاتی را مانیتور می کند (KPIs)، و با نوآوری بر مشکلات غلبه می کند (یادگیری و رشد). این دقیقاً همان چیزی است که BSC برای یک سازمان انجام می دهد.

۳ کتاب تخصصی جدید با خلاصه

1. عنوان: “Strategy Beyond the Hockey Stick: People, Probabilities, and Big Moves to Beat the Odds”

· نویسندگان: Chris Bradley, Martin Hirt, Sven Smit (از موسسه مک کینزی)

· سال انتشار: ۲۰۱۸

· خلاصه کتاب:

این کتاب بر اساس تحلیل داده های هزاران شرکت، نشان می دهد که چگونه می توان با “حرکت های بزرگ” (Big Moves) مانند تخصیص مجدد منابع، بهبود بهره وری و انجام ادغام و تملیک های هدفمند، شانس موفقیت استراتژیک را افزایش داد. برای آرامکو، این کتاب می تواند توجیه کننده استراتژی های تحول آفرین مانند سرمایه گذاری های کلان در گاز و پتروشیمی باشد.

2. عنوان: “The Balanced Scorecard: Translating Strategy into Action”

· نویسندگان: Robert S. Kaplan & David P. Norton

· سال انتشار: ۱۹۹۶ (کلاسیک، اما هنوز پایه ای)

· خلاصه کتاب:

این کتاب، اثر پایه گذاران BSC است. آن ها به طور مفصل توضیح می دهند که چگونه BSC یک سیستم مدیریت استراتژیک است و نه فقط یک سیستم اندازه گیری. این کتاب چارچوب گام به گام برای پیاده سازی BSC را ارائه می کند.

3. عنوان: “The New Kingmakers: How Oil and Gas Firms Are Reshaping the Global Energy Landscape”

· نویسندگان: Various Analysts (مطالعه موردی از موسسات معتبر مانند IEA یا McKinsey)

· خلاصه کتاب:

این نوع گزارش ها (که به طور مرتب به روز می شوند) تحلیل می کنند که چگونه شرکت های ملی نفت (NOCs) مانند آرامکو، با کنترل منابع عظیم و حرکت به سمت پایین دست، در حال تغییر چشم انداز انرژی جهانی هستند. این کتاب ها بینش عمیقی از استراتژی های واقعی این شرکت ها ارائه می دهند.

—

۳ سایت تخصصی برای دنبال کردن

1. Harvard Business Review (HBR)

· آدرس: hbr.org

· توضیح: منبعی بی نظیر برای مقالات تحلیلی و علمی در مورد مدیریت استراتژیک، رهبری، تحول دیجیتال و مطالعات موردی در صنایع مختلف از جمله انرژی.

2. McKinsey & Company – Energy & Materials Practice

· آدرس: mckinsey.com/industries/oil-and-gas

· توضیح دکتر میر:

به نظر می رسد که این بخش از سایت مک کینزی، گزارش ها، تحلیل ها و بینش های عمیقی در مورد روندها، چالش ها و فرصت های پیش روی صنعت نفت، گاز و پتروشیمی ارائه می دهد. بسیاری از تحلیل های آن ها مستقیماً به شرکت هایی مانند آرامکو مرتبط است.

3. International Energy Forum (IEF)

· آدرس: ief.org

· توضیح: یک سازمان بین المللی که گفت و گو بین تولیدکنندگان و مصرف کنندگان انرژی را تسهیل می کند. انتشارات و داده های آن برای درک سیاست های جهانی انرژی و روندهای بازار بسیار ارزشمند است.

33 تجربه مهم مدیریتی آرامکو عربستان 

بر اساس نتایج جستجو، مهم‌ترین تجربیات مدیریت استراتژیک آرامکو را می‌توان در قالب چند استراتژی کلان و اقدامات عملی خلاصه کرد. این شرکت با ترکیبی از مدیریت ریسک، تنوع‌بخشی و سرمایه‌گذاری‌های راهبردی، موقعیت خود را به عنوان یک غول انرژی تثبیت کرده است.

جدول زیر خلاصه‌ای از این تجربیات کلیدی را ارائه می‌کند:

حوزه استراتژیک تجربه/اقدام کلیدی نتیجه/دستاورد
تمرکز بر مزیت هسته‌ای حفظ و بهینه‌سازی تولید از میادین عظیم (مانند غوار و صفانیه) با کمترین هزینه استخراج جهان (حدود ۳ دلار بر بشکه) . حفظ سودآوری بالا حتی در دوره‌های کاهش قیمت نفت و ایجاد یک مزیت رقابتی پایدار .
انعطاف‌پذیری عملیاتی و مدیریت ریسک توسعه یک زنجیره تأمین بسیار انعطاف‌پذیر با سه رکن: پایگاه تولید محلی، تامین‌کنندگان چندگانه و مدیریت استراتژیک موجودی . بازیابی تولید تنها در ۱۱ روز پس از حملات پهپادی ۲۰۱۹ به تاسیسات و تاب‌آوری بالا در برابر شوک‌های جهانی مانند همه‌گیری کووید-۱۹ .
یکپارچگی عمودی و توسعه پایین‌دستی سرمایه‌گذاری سنگین در پالایشگاه‌های پیشرفته (مانند رأس تنوره و جازان) و پروژه‌های عظیم پتروشیمی (مانند همکاری ۱۱ میلیارد دلاری با توتال) . ایجاد ارزش افزوده بیشتر از هر بشکه نفت، کاهش وابستگی به صادرات نفت خام و افزایش درآمد از بخش پایدارتر .
تنوع‌بخشی و گذار انرژی سرمایه‌گذاری در حوزه‌های جدید انرژی مانند توسعه میدان گاز الجفوره، تولید لیتیوم برای باتری خودروهای برقی و فناوری‌های هیدروژن آبی و جذب کربن . همسو شدن با چشمانداز ۲۰۳۰ عربستان، کاهش ردپای کربن و موقعیت‌یابی برای آینده انرژی .
تحول دیجیتال و نوآوری سرمایه‌گذاری گسترده در هوش مصنوعی و یکی از اولین مدل‌های زبانی بزرگ صنعتی برای پیش‌بینی خرابی تجهیزات و بهینه‌سازی عملیات . افزایش کارایی، ایمنی و کاهش هزینه‌های عملیاتی در ابعاد کلان .
توسعه اقتصادی محلی اجرای برنامه “ایکتوا” (Iktva) برای افزایش سهم کالاها و خدمات داخلی که سهم تامین داخلی را از ۳۵% (۲۰۱۵) به ۶۳% (۲۰۲۲) رساند . تقویت اقتصاد ملی، ایجاد اشتغال، کاهش وابستگی به واردات و افزایش بیشتر انعطاف‌پذیری زنجیره تأمین .
انضباط و قدرت مالی استفاده هوشمندانه از بازار بدهی (مانند انتشار اوراق قرضه) برای تامین نقدینگی مورد نیاز برای سرمایه‌گذاری‌های کلان، در حالی که نسبت اهرمی (Gearing Ratio) در سطح پایین و ایمن (۵.۳٪) حفظ شده است . تامین مالی پروژه‌های راهبردی بدون تحت فشار قرار دادن ترازنامه و حفظ اعتبار مالی AAA .

💎 جمع‌بندی و بینش نهایی

تجربیات آرامکو نشان می‌دهد که موفقیت در صنعت انرژی، تنها در گرو داشتن منابع طبیعی نیست، بلکه حاصل مدیریت راهبردی، چابک و آینده‌نگر است. آرامکو هوشمندانه از درآمدهای حاصل از هسته سنتی کسب‌وکار خود برای سرمایه‌گذاری در تحول دیجیتال، تنوع‌بخشی انرژی و ساخت یک سازمان فوق‌العاده تاب‌آور استفاده کرده است.

این شرکت به‌خوبی نشان داده که چگونه یک غول صنعتی می‌تواند هم‌زمان با حفظ برتری در کسب‌وکار اصلی خود، برای موج بعدی تحولات در صنعت انرژی نیز آماده شود.

ما اماده هستیم این مدل را در مجموعه شما به صورت علمی آموزش و راهبری نمائیم.