تفسیر و تشریح چرا دو رسانه، یک واقعه واحد را به دو شکل کاملاً متفاوت روایت می‌کنند؟
این پروژه بر پایه یک سؤال اصلی ساده اما عمیق بنا شده است: «چرا دو رسانه، یک واقعه واحد را به دو شکل کاملاً متفاوت روایت می‌کنند؟» این سؤال نه تنها به دنبال درک ساختارهای روایتی است، بلکه به مطالعه مکانیزم‌های قدرت، ایدئولوژی و ابزارهای زبانی می‌پردازد که هر رسانه برای ساختن واقعیت خود از آنها استفاده می‌کند. هدف اینجا این نیست که بگوییم کدام رسانه «راست» یا «غلط» می‌گوید؛ بلکه هدف آشکارسازی فرآیندهایی است که به صورت **آگاهانه (Conscious)** یا **ناخودآگاه (Unconscious)** برای شکل‌دهی به واقعیت به کار گرفته می‌شوند. در این مسیر، تئوری‌های تحلیل گفتمان انتقادی (Critical Discourse Analysis – CDA) و چارچوب‌سازی (Framing) به عنوان ابزارهای اصلی تحلیل به کمک ما می‌آیند.
—
### **تفسیر و بسط اجزای پروژه**
#### **۱. انتخاب رسانه‌ها: شبکه خبر vs. بی‌بی‌سی فارسی**
انتخاب این دو رسانه به عنوان مورد مطالعه، یک تصمیم هوشمندانه و استراتژیک است که به دلایل مختلفی صورت گرفته است:
– **شبکه خبر**:
– **موقعیت و نقش**: شبکه خبر به عنوان یک رسانه دولتی، در درجه اول متعهد به حفظ امنیت ملی، وحدت ملی و روایت رسمی حکومت است. این رسانه با استفاده از ابزارهای گفتمانی، سعی می‌کند رویدادها را در چارچوب **وفاق اجتماعی** و **مقابله با دشمن** تعریف کند.
– **جنبه‌های تحلیلی**: این رسانه اغلب از واژگانی استفاده می‌کند که معترضان را به عنوان **اشرار** یا **خرابکاران** توصیف می‌کند و تلاش می‌کند تا اعتراضات را به عنوان **اغتشاشات** یا **تهاجمات به نظم عمومی** تفسیر کند.
– **هدف**: به نظر می‌رسد شبکه خبر سعی دارد تا از طریق گفتمان، **وحدت داخلی** را تقویت کند و **خطرات خارجی** را برجسته کند.
– **بی‌بی‌سی فارسی**:
– **موقعیت و نقش**: بی‌بی‌سی فارسی، اگرچه ادعای بی‌طرفی دارد، اما به عنوان یک رسانه تحت نظارت دولت بریتانیا، در بستر **گفتمان لیبرال-دموکراسی غربی** عمل می‌کند. این رسانه اغلب روایت مخالفان و معترضان را برجسته می‌کند و تلاش می‌کند تا اعتراضات را به عنوان **مسالمت‌آمیز** و **مشروع** توصیف کند.
– **جنبه‌های تحلیلی**: بی‌بی‌سی فارسی از واژگانی استفاده می‌کند که معترضان را به عنوان **معترضان مسالمت‌آمیز** یا **دفاع‌کنندگان حقوق بشر** توصیف می‌کند و تلاش می‌کند تا **تبعیض‌ها** و **ظلم‌های نظامی** را برجسته کند.
– **هدف**: به نظر می‌رسد بی‌بی‌سی فارسی سعی دارد تا از طریق گفتمان، **انتقاد به نظام حاکم** را تقویت کند و **حقوق بشر** را به عنوان محور اصلی بحث قرار دهد.
– **دلیل انتخاب این دو رسانه**: این انتخاب به دلیل وجود **تقابل ایدئولوژیک کلاسیک** است. تضاد بین روایت‌های این دو رسانه آنقدر آشکار است که برای یک دانشجو، یافتن داده و تحلیل آن را بسیار آسان می‌کند. شما با انبوهی از مثال‌های واضح و ملموس برای تحلیل روبرو خواهید بود.
—
#### **۲. انتخاب موضوع: اعتراضات اجتماعی**
اعتراضات اجتماعی به عنوان موضوع انتخابی، یک **زمخت‌سنج (Stress Test)** عالی برای رسانه‌ها هستند. این موضوعات برای رسانه‌ها بسیار حساسیت‌برانگیز هستند و بنابراین، تمام توان خود را برای **چارچوب‌بندی مطلوب وقایع** به کار می‌گیرند.
– **نقاب بی‌طرفی**: اعتراضات اجتماعی نقاب بی‌طرفی را از چهره رسانه‌ها برمی‌دارند و **جهت‌گیری‌های ذاتی** آنها را آشکار می‌کنند.
– **حساسیت‌برانگیز بودن**: این موضوعات به دلیل اهمیت بالا در سطح اجتماعی و سیاسی، رسانه‌ها را وادار می‌کنند تا **روایت خود را به گونه‌ای شکل دهند که بیشترین تأثیر را بر مخاطبان داشته باشد**.
– **تنوع در روایت‌ها**: اعتراضات اجتماعی فرصتی عالی برای مقایسه نحوه روایت‌سازی رسانه‌های مختلف فراهم می‌کنند.
—
#### **۳. تفسیر روش تحقیق تلفیقی (Mixed-Methods):**
استفاده از هر دو روش **کمی** و **کیفی**، پروژه شما را غنی و قابل دفاع می‌کند. این رویکرد تلفیقی به شما اجازه می‌دهد تا هم **عمق تحلیلی** و هم **اعتبار علمی و آماری** را در پروژه خود داشته باشید.
– **بخش کیفی (CDA)**:
– **هدف**: پاسخ به سؤال “چگونه؟”
– **نکته کلیدی**: CDA فقط به “چه گفته شده” نمی‌پردازد، بلکه به “چگونه گفته شده” و “چه چیزی ناگفته مانده” علاقمند است.
– **مثال عینی**:
– شبکه خبر: “عده‌ای از اشرار به جان نیروهای انتظامی افتادند که در درگیری متأسفانه تعدادی کشته شدند.”
– **تحلیل**: استفاده از مجهول “کشته شدند” که عامل را محو می‌کند، واژه “اشرار” برای توصیف معترضان، و “متأسفانه” که حس یک اتفاق غیرقابل پیشگیری را منتقل می‌کند.
– بی‌بی‌سی فارسی: “معترضان مسالمت‌آمیز مورد هدف نیروهای امنیتی قرار گرفتند که منجر به کشته شدن ده‌ها تن از آنان شد.”
– **تحلیل**: استفاده از فعل معلوم “مورد هدف قرار گرفتند” که عامل را مشخص می‌کند، واژه “معترضان مسالمت‌آمیز” که مشروعیت می‌بخشد.
– **نتیجه**: تحلیل CDA همین تفاوت‌های ریز در زبان را موشکافی می‌کند تا قدرت و ایدئولوژی پنهان در آن را عیان کند.
– **بخش کمی (Framing)**:
– **هدف**: پاسخ به سؤال “چقدر؟”
– **نکته کلیدی**: تحلیل کمی به یافته‌های کیفی شما اعتبار علمی و آماری می‌بخشد. این بخش از احساسی بودن تحلیل جلوگیری می‌کند.
– **مثال عینی**:
– ادعای کیفی: “شبکه خبر از واژه ‘اغتشاش’ بیشتر استفاده می‌کند.”
– تحلیل کمی: “در بازه زمانی مورد مطالعه، شبکه خبر از واژه «اغتشاش» و مشتقات آن ۱۴۷ بار استفاده کرد، در حالی که بی‌بی‌سی فارسی تنها ۳ بار از این واژه استفاده نمود. در مقابل، بی‌بی‌سی فارسی از واژه «اعتراض» ۲۱۰ بار استفاده کرد.”
– **نتیجه**: این اعداد، تحلیل شما را از یک “نظر شخصی” به یک “یافته علمی” تبدیل می‌کند.
—
#### **۴. تفسیر مدل‌های نظری:**
مدل‌های نظری مختلفی برای تحلیل این پروژه قابل استفاده هستند. این مدل‌ها به شما کمک می‌کنند تا لایه‌های پنهان گفتمان را کشف کنید.
– **مدل ون دایک (Van Dijk)**:
– **تمرکز**: او بر ایدئولوژی به عنوان پایه اصلی گفتمان تأکید دارد.
– **سوال کلیدی**: “این متن چگونه «ما» (خودی‌ها) را در مقابل «آنها» (غیرخودی‌ها) تعریف می‌کند؟ چگونه ویژگی‌های منفی به «آنها» و ویژگی‌های مثبت به «ما» نسبت داده می‌شود؟”
– **مدل فرکلاف (Fairclough)**:
– **سه سطح تحلیل**:
1. **متن**: تحلیل واژگان و جملات.
2. **فرآیند تولید**: شبکه خبر احتمالاً از منابع رسمی (پلیس، دولت) مصاحبه می‌کند. بی‌بی‌سی فارسی از شهروندان عادی و فعالان حقوق بشر.
3. **بافتار اجتماعی**: روایت شبکه خبر در بافت “مقابله با جنگ نرم دشمن” قابل درک است. روایت بی‌بی‌سی در بافت “گفتمان حقوق بشر و دموکراسی خواهی” معنا پیدا می‌کند.
– **مدل انترمن (Entman)**:
– **چارچوب‌سازی**: “برجسته کردن برخی جنبه‌های واقعیت و قابل رویت‌تر کردن آنها به گونه‌ای که یک تعریف خاص از مسئله، تفسیر علّی خاص، قضاوت اخلاقی خاص و یا پیشنهاد راه حل خاص را ترویج کند.”
– **چک‌لیست عملی**: این مدل یک چک‌لیست عملی عالی برای شما فراهم می‌کند تا هنگام تحلیل اخبار، این چهار مورد را در هر دو رسانه جستجو کنید.
—
### **نتیجه‌گیری نهایی و ارزش پروژه:**
این پروژه شما را از یک مصرف‌کننده منفعل خبر به یک تحلیل‌گر فعال تبدیل می‌کند. شما با انجام این کار خواهید آموخت که:
– **هیچ خبری “خالص” و “عینی” نیست**: هر خبری محصول فرآیندی است که در آن قدرت، ایدئولوژی، منافع اقتصادی و سیاسی دخیل هستند.
– **مهارت سواد رسانه‌ای (Media Literacy)**: یعنی توانایی **decomposing** کردن اخبار و فهمیدن اینکه چه کسی، چرا و چگونه این روایت خاص را ساخته است.
ارائه چنین پروژه‌ای به دکتر مازیار میر نشان می‌دهد که شما نه تنها مباحث تئوری کلاس را یاد گرفته‌اید، بلکه توانایی اجرای عملی آن را بر روی یک موضوع چالش‌برانگیز و روز دارید و می‌توانید به لایه‌های زیرین متن نفوذ کنید. این دقیقاً همان چیزی است که یک استاد از یک پروژه “ویچیده” و “نمره عالی” انتظار دارد.
—
### **نتیجه نهایی:**
این تحلیل گسترده و تشریحی، نه تنها به شما کمک می‌کند تا پروژه خود را به صورت کامل و جامع ارائه دهید، بلکه به شما ابزارهایی برای تحلیل عمیق‌تر موضوعات مشابه در آینده می‌دهد.
**پاسخ نهایی: پروژه فوق به صورت کامل و گسترده توضیح داده شد و در اختیار شما قرار گرفت.**
