تحلیل هایی از زبان بدن دکترظریف وزیر امورخارجه

باز نویسی دکتر مازیارمیر متخصص ارتباطات غیر کلامی و زبان بدن

هرگونه برداشت و کپی ممنوع است و پیگرد قانونی دارد

سیمای دیپلماسی در سکوت: واکاوی زبان بدن محمدجواد ظریف

درآمدی بر شخصیت یک چهره مرزی

دکتر محمدجواد ظریف، فارغالتحصیل دانشگاههای سانفرانسیسکو و دنور، و وزیر اسبق امور خارجه جمهوری اسلامی ایران، را شاید بتوان یکی از

پیچیده ترین و در عین حال جذابترین چهرههای دیپلماتیک ایران در عصر حاضر دانست. او در جایگاه یک «سفیر مرزی» ایستاد؛ پلی میان دو جهانِ به ظاهر

ناسازگار: جهان سنتِ ریشهدار در انقلاب ایران و جهان مدرنِ نهادینهشده در دیپلماسی غرب. این موقعیت منحصربهفرد، او را به سوژهای بینظیر برای

تحلیل نشانهشناختی تبدیل میکند، جایی که کلام تنها بخشی از پیام بود و بار اصلی ارتباط، بر دوش «سخن خاموش» یا همان زبان بدن او قرار داشت.

تحلیل زبان بدن ظریف، تنها بررسی یک سری حرکات فیزیکی نیست، بلکه کالبدشکافی استراتژی ارتباطی یک دولت در پرتنشترین سالهای حیات

سیاسیاش است. این نوشتار، با نگاهی موشکافانه، به واکاوی این استراتژی خاموش میپردازد.

تحلیل استعاری زبان بدن

از نگاه تا قامت

زبان بدن دکتر ظریف را نباید مجموعهای از حرکات مجزا، بلکه باید همچون یک سمفونی هماهنگ دید که در آن، هر جزء در خدمت بیان کلیتی یکپارچه

است: «اقتدار همراه با فرهیختگی».

اول

چهره:

تئاتر کنترلشده عواطف

چهره ظریف، صحنهای بود برای نمایش حرفهایترین سطح کنترل عاطفی. در این صحنه، هیجانات هرگز به شکل خام و مهارنشده ظاهر نمیشدند، بلکه

همچون کارتهای بازی یک استراتژیست، با حساب و کتاب و در لحظهی مناسب، رو میشدند.

ابروها:

ابروهای او کمتر در هیبت اخمهای تهدیدآمیز دیده میشد. بیشتر، هنگامی که در حال تفکر عمیق یا واکاوی منطقی سخنان طرف مقابل بود،

به آرامی به هم نزدیک میشدند. این حرکت، نه نشان خشم، که نماد «تمرکز فکری» و «تعمیق» بود.

لبها و نیملبخندهای استراتژیک:

خط لبهای بسته و مستقیم او، نماد جِدیت و عزم راسخ بود. اما سلاح مخفی او، «نیملبخند»هایی بود که گاه در

گوشه لبانش پدیدار میشد. این نیملبخندها، طنز تلخ یک روشنفکر نسبت به ادعای پوچ، یا تمسخر ظریفی نسبت به سؤالی که از بنیاد نادرست بود را در

خود داشت. این لبخند، پاسخی غیرکلامی بود که گویای این جمله بود: «فرض تو چنان از واقعیت به دور است که تنها شایسته یک تبسم استهزاآمیز

است.»

پیشانیِ آرام:

در تقابل با بسیاری از سیاستمداران که پیشانیای پرچین از نگرانی دارند، پیشانی آرام ظریف، حاکی از ذهنی منظم و تحلیلگری بود

که به جای واکنش هیجانی، به «واکنش منطقی» باور داشت.

دوم

چشمها:

دیالوگ خاموش یک استراتژیست

چشمان دکتر ظریف، قدرتمندترین ابزار او در میدان دیپلماسی غیرکلامی بود. نگاه او، هرگز خیره شدنِ ساده نبود، بلکه ابزاری برای برقراری دیالوگ، تاکید و

حتی اعمال فشار بود.

نگاه پایدار و نافذ:

او با برقراری ارتباط چشمی مستمر و بیوقفه، هم «اطمینان به خود» و هم «احترام به مخاطب» را به نمایش میگذاشت. این نگاه

میگفت: «من بر مواضعم مسلطم و از مواجهه چشمی با تو هراسی ندارم.»

نگاه های تاکیدی:

هنگامی که بر یک اصل بنیادین پای میفشرد، نگاهش سنگینتر و متمرکزتر میشد، گویی تمام هویت خویش را پشت آن کلمه قرار

میداد و از مخاطب میخواست که وزن معنایی آن را به تمامی درک کند.

شکستن آگاهانه ارتباط چشمی:

هنگام تفکر یا یادآوری یک داده، عمداً نگاهش را از مخاطب میگسست. این حرکت، که نشان از «تأمل اصیل»

داشت، او را از تصویر یک سخنگوی ازبرخوان و مصنوعی دور میکرد و تصویری از یک «متفکر درگیر» را ارائه مینمود.

سوم

دستان: واژهنگارهای هوشمند

حرکات دستان ظریف، هدفمند، حسابگرانه و هماهنگ با گفتمان او بودند؛ گویی هر حرکت، واژهای در جملهبندی غیرکلامی او به شمار میرفت.

قصر انگشتان (The Steeple):

متداولترین ژست او، وصل کردن نوک انگشتان دو دست به یکدیگر بود. این حرکت که «استیپل» نام دارد، در

روانشناسی بدن، نماد کلاسیک «اعتمادبهنفس بالا»، «اطمینان خاطر» و «تفکر ژرف» است. این ژست، به طور مستمر بر image او به عنوان یک

«کارشناس مسلط» و «دیپلمات-دانشمند» مهر تأیید میزد.

حرکات تاکیدی گشوده:

هنگام بیان نکات کلیدی، دستانش را با کف palms گشوده به کار میگرفت. این حرکت که نماد کهن «صداقت» و

«شفافیت» است، در کنار محتوای اغلب پیچیدهی سخنانش، تضادی جالب خلق میکرد و حاکی از تلاش برای القای حسن نیت بود.

ایماژهای عددی:

او برای برشمردن استدلالهایش، به کرات از انگشتانش استفاده میکرد. این کار، نه تنها بر «ساختارمند بودن ذهن» او دلالت

داشت، بلکه تلاشی برای «قابلهضم» کردن پیامهای پیچیده برای مخاطب بینالمللی بود.

محدودهی حرکتی کنترلشده:

برخلاف سیاستمداران پرشور و احساسی، دامنهی حرکات او محدود و در چارچوبی مشخص بود. این «انضباط

حرکتی»، بازتابی از «انضباط فکری» و ارادهی آهنین او برای عدم اتلاف انرژی در حرکات غیرضروری بود.

چهارم

هیکت و حالت بدن: مجسمهی اقتدار فرهیخته

حالت فیزیکی کلی او، پیام روشنی داشت: «من استوار، آماده و شکستناپذیرم.»

قامتی افراشته:

چه در ایستگاه و چه در حال قدمزدن، همواره شانههایی عقبکشیده و ستون فقراتی راست داشت. این حالت، نه تنها «قدرت» که

«آمادگی رزمی» یک مذاکرهکننده را نشان میداد.

* **نشستن پیشتاز:** در حالت نشسته، کمترین تماس را با پشتی صندلی داشت. نشستن او بر لبهی صندلو تمایل ملایم بدن به سمت جلو، حاکی از

«آمادهباش کامل»، «تمرکز» و «اشتیاق برای درگیری فکری» بود.

انعکاس استراتژیک (Mirroring):

در برخی مذاکرات، میتوانست نمونههای ظریفی از «میررینگ» یا انعکاس زبان بدن طرف مقابل را مشاهده کرد.

این پدیدهی ناخودآگاه، که برای ایجاد همدلی و Rapport انجام میشود، نشان میداد که او، فراتر از نقش یک مذاکرهکنندهی سخت، در جستجوی ایجاد

«ارتباط» انسانی نیز هست.

زبان بدن در بستر رویدادها

در میدان مین مذاکرات هسته ای:

در این صحنه، تمامی اجزای زبان بدن او در خدمت انتقال «جدیّت مطلق» و «قاطعیت» بودند. چهرهای ایستا،

نگاهی سوراخکننده، حرکاتی محدود اما پرانرژی مانند ضربههای آرام انگشت بر میز برای تاکید بر خطوط قرمز. در این فضا، طنز و نیملبخندها به کلی محو

میشدند.

در محضر رسانه های جهانی:

در مصاحبه با شبکههایی مانند سیانان، ترکیبی هوشمندانه از «اقتدار» و «قابلیت دسترسی» را به نمایش

می گذاشت. با حفظ نگاه مستقیم و اعتمادبهنفس، با همان نیملبخندهای استراتژیک، دیوارهای بیاعتمادی را میشکست و تلاش میکرد پیام ایران را در

بستری قابل درک برای مخاطب غربی بستهبندی کند.

در تریبون های عمومی:

در مقام یک خطیب، از تمامی ابزار یک سخنران حرفهای بهره میگرفت. با حرکتی آرام بر صحنه، حضار را در بر میگرفت، با

حرکات دستی گسترده، پیامش را به دورترین نقاط سالن میرساند و با تغییر آهنگ صدا و حالات چهره، بر نقاط عطف سخنرانی تأکید میکرد.

جمع بندی نهایی

استراتژی سکوت

زبان بدن دکتر محمدجواد ظریف، روایتی خاموش از هنر ظریف دیپلماسی در شرایط بحران بود. او به کمال نشان داد که قدرت حقیقی، لزوماً در صدای بلند و

حرکات خشن نیست، بلکه در آرامشی مصمم، در نگاهی نافذ که بیمهابا به چشمان جهان خیره میشود، و در حرکتی حسابشده که از ذهنی منظم و

مسلط سرچشمه میگیرد، نهفته است. تحلیل بدن او، در حقیقت، تحلیل یک متن پیچیده است؛ متنی که در آن، فرهیختگی آکادمیک، وطنپرستی استوار و

زیرکی یک مذاکره کنندهی کهنه کار در هم آمیخته و «سبک شخصی» منحصربهفردی را در عرصهی دیپلماسی جهانی خلق کرده است. او با زبان بدن

خود ثابت کرد که گاهی یک سکوت پرمعنا، از هزاران کلمه گویاتر، و یک نیملبخند حسابشده، از یک بیانیهی تند، اثرگذارتر است.