- دکتر مازیار میر
- بدون دیدگاه
چک‌لیست 100 مرحله‌های تحلیل و تحلیل اخبار (بر اساس استانداردهای جهانی)
دکترسیدمازیارمیر
بخش نخست
شناخت و شناسایی اخبار (مراحل ۱-۱۰)
۱ | آیا خبر دارای ویژگی‌های اخباری (ارزشهای خبری) است؟ | بررسی عناصر مهم، بیشتر، درگیرکننده، غافلگیری، تأثیر اجتماعی و… | خبر: «وزیر بهداشت استعفا داد» → دارای اهمیت سیاسی و اجتماعی بالا |
۲ | نوع خبر را مشخص کنید (سیاسی، اقتصادی، حوادث، ورزشی، فرهنگی و…) | دسته بندی موضوعی کمک به درک زمینه و مخاطب می کند | مثال: “افتتاح بیمارستان جدید” → اخبار بهداشت و خدمات عمومی |
۳ | زمان انتشار خبر را بررسی کنید | جدید خبر (تاینگ) بر اعتبار و اعتبار آن تاثیر دارد | خبر منتشر شده ۱۰ دقیقه پس از وقوع زلزله، بیشتر است |
۴ | منبع اولیه خبر را شناسایی کنید | آیا از خبرگزاری، دولت، شهروند، شبکه اجتماعی و… است؟ | منبع: خبرگزاری رسمی (ایرنا) مقابل یک حساب توییتر ناشناس |
۵ | آیا خبر تکراری است یا اولین بار منتشر می شود؟ | بررسی اطلاعات نوآوری | خبر «امضا قرارداد نفتی» قبلاً در رسانه دیگری منتشر شده بود؟ |
۶ | مخاطب احتمالی خبر را تعیین کنید | عموم مردم، سیاستمداران، کسب و کارها؟ | خبر “کاهش نرخ بهره بانک مرکزی” → مخاطب: بخش مالی و سرمایه گذاران |
۷ | آیا خبر دارای عناصر 5W1H است؟ | چه کسی، چه چیزی، چه زمانی، کجا، چرا، چگونه | خبر: «نامه رهبر به جوانان در ۱۳ آبان ۱۴۰۳ منتشر شد» → چه کسی، چه چیزی، چه زمانی |
۸ | خبر را به صورت خلاصه یک خط بنویسید (سرب) | خلاصه‌ای دقیق و جامع از اصلی خبر | “رئیس‌جمهور امروز در جلسه هیات دولت، طرح بودجه سال آینده را به تصویب رساند.” |
۹ | آیا خبر دارای جنبه احساسی یا هیجانی است؟ | این | خبر “نجات کودک از زیر آوار” → جنبه انسانی و احساسی قوی |
۱۰ | آیا خبر جزئی از یک داستان بزرگتر است؟ | تشخیص ارتباط خبر با دنباله‌دارها یا زمینه تاریخی | خبر «تشدید تحریم‌ها» ← بخشی از داستان طولانی مذاکرات هسته‌ای |
بخش 2: منابع و اعتبار (مرحله 11-30)
۱۱ | منبع خبر را اعتبارسنجی کنید (اعتبار) | آیا منبع معتبر شناخته شده و بی‌است؟ | رویترز در مقابل یک وب سایت ناشناس با دامنه .xyz |
۱۲ | آیا منبع مالک یا تحت تأثیر گروه خاصی است؟ | بررسی تبعیض مالکیت رسانه | شبکه خبری مربوط به یک حزب سیاسی ممکن است سوگیری داشته باشد |
۱۳ | شواهد مستند (سند، تصویر، ویدئو) ارائه شده است؟ | خبر اعتبار با اسناد افزایش می‌یابد | تصویر ساتلیت از محل انفجار |
۱۴ | آیا از منابع ثانویه استفاده شده است؟ | بررسی ارجاع به داده های دولتی، گزارش های بین المللی و… | ارجاع به گزارش بانک جهانی درباره تورم |
۱۵ | آیا منابع نام‌برده شده‌اند؟ | ناشناس بودن منبع (در زمینه) نیاز به تفسیر دارد | “بر اساس یک مقام آگاه” → نیاز به احتیاط |
۱۶ | آیا منبع دارای تعارض است؟ | مثلاً شرکتی که خودش خبر را منتشر می کند | شرکت دارویی اعلام می‌کند داروی جدید «موفقیت‌آمیز» است |
۱۷ | آیا از شهروند-خبرنگار (روزنامه نگاری شهروندی) استفاده شده است؟ | تصاویر از محل حادثه توسط مردم | ویدئوی اعتراضات از یک حساب اینستاگرامی |
۱۸ | آیا خبر شامل ادعای بدون اثبات است؟ | بررسی ادعاهایی مانند «گفته می‌شود»، «خبرهایی حاکی از…» | «خبرهایی از فساد وزیر…» بدون منبع |
۱۹ | آیا منبع در گذشته دروغ گفته یا اشتباه داشته است؟ | بررسی سابقه منبع | یک خبرگزاری که قبلاً اخبار جعلی منتشر کرده است |
۲۰ | آیا خبر از چند منبع مشخص شده است؟ | اعتبار متقابل (Corroboration) اعتبار می‌دهد | خبر «انفجار در کارخانه» توسط ۳ رسانه متفاوت مشخص شده است |
۲۱ | آیا از داده های آماری استفاده شده است؟ | بررسی منبع آمار و روش جمع آوری | “بر آمار مرکز آمار ایران، بیکاری ۱۰٪ است” |
۲۲ | آیا داده‌ها قدیمی یا منسوخ هستند؟ | استفاده از آمار ۱۰ سال پیش برای تحلیل امروز | ارجاع به جمعیت ۱۳۸۵ برای تحلیل بازار کار امروز |
۲۳ | آیا منبع بیانیه رسمی دارد؟ | بیانیه های دولتی، شرکتی یا سازمانی قابل اعتمادترند | بیانیه سازمان بهداشت جهانی درباره ویروس جدید |
۲۴ | آیا خبر شامل تحلیل به جای گزارش است؟ | تشخیص تفاوت بین خبر و نظر | «وزیر گفت: این تصمیم اشتباه بود» ← نظر، نه واقعیت |
۲۵ | آیا از اصطلاحات فنی بدون توضیح استفاده شده است؟ | زبان پیچیدگی ممکن است فریبنده باشد | «توافق بر سر ترانشه‌های مالی» بدون توضیح |
۲۶ | آیا از تخصص‌های معتبر استفاده می‌شود؟ | نظر کارشناسان دانشگاهی، پزشکی، اقتصادی و… | نظر یک اقتصاددان دانشگاه تهران درباره تورم |
۲۷ | آیا منبع اطلاعات را تحریف کرده است؟ | بررسی نقل قول‌های بیرون از متن | “او گفت این سیاست شکست خورده” در حالی که در متن کامل گفته “در برخی موارد نتیجه ندارد” |
۲۸ | خبر از شبکه های اجتماعی آیا منتشر نشده است؟ | خطرات انتشار اخبار بدون فیلتر | توییت یک کاربر با صدها مشتری درباره “سقوط هواپیما” |
۲۹ | آیا خبر دارای عکس یا ویدئوی جعلی است؟ | استفاده از ابزارهای تشخیص Deepfake و عکس جعلی | عکس سال گذشته با کپشن جدید منتشر شده |
۳۰ | آیا منبع اطلاعاتی ارائه داده یا فقط ادعا کرده است؟ | “گزارش داده شد” در مقابل “منبع گفت” بدون مدرک | “بر اساس یک گزارش محرمانه” بدون ارائه گزارش |
بخش 3: تحلیل محتوای و زبان (مراحل 31-50)
۳۱ | بررسی لحن خبر (خنثی، تهاجمی، ترس‌آمیز، امیدوارکننده) | لحن نشان می دهد جهت گیری رسانه است | «بحران اقتصادی» در مقابل «چالش‌های موقت در اقتصاد» |
۳۲ | آیا از کلمات بار احساسی (Emotive Language) استفاده شده است؟ | «وحشتناک»، «شجاعانه»، «بی‌رحم» | “حمله وحشتناک تروریستی” → احساس ترس |
۳۳ | آیا از سوگیری (Bias) در انتخاب کلمات استفاده شده است؟ | «شورشی» در مقابل «معترض»، «تروریست» در مقابل «جنگجو» | رسانه الف: «معترضان»، رسانه ب: «شورشیان» |
۳۴ | آیا از تعمیم های نادرست استفاده شده است؟ | “همه سیاستمداران فاسد هستند” | تعمیم یک مورد به کل گروه |
۳۵ | آیا خبر دارای تناقض داخلی است؟ | بخش‌های مختلف خبر با همخوانی ندارند | «وزیر گفت بودجه کافی است» اما «وزارت گزارش بودجه داد» |
۳۶ | آیا از اعداد و ارقام به درستی استفاده می شود؟ | بررسی دقیق آمار و درصد | “افزایش 200٪ حقوق” در حالی که از 10 به 30 میلیون |
۳۷ | آیا خبر فضای چندجانبه را می دهد؟ | آیا تنها یک دیدگاه را نشان می دهد؟ | فقط نظر دولت، بدون نظر مخالفان |
۳۸ | آیا از نقل‌قول‌های مستقیم استفاده می‌شود؟ | نقل قول مستقیم اعتماد ایجاد می‌کند | «من معتقدم این تصمیم بود» – رئیس‌جمهور |
۳۹ | آیا نقل قول‌ها کوتاه و مرتبط هستند؟ | نقل قول‌های طولانی و بی‌ربط کاهش کیفیت می‌دهند | یک نقل قول ۲۰ خطی که فقط ۲ خط آن مرتبط است |
۴۰ | آیا از افعال قوی یا ضعیف استفاده شده است؟ | “ادعا کرد” در مقابل “گفت” | «ادعا کرد» نشان می دهد در صحت اطلاعات |
۴۱ | آیا خبر دارای تیتر گمراه کننده است؟ | تیتر با خبر تفاوت دارد | تیتر: “بحران غذایی در ایران”، محتوای: “کاهش موقت در تولید گندم” |
۴۲ | آیا از اصطلاحات تبلیغاتی استفاده شده است؟ | «انقلابی»، «بی‌نظیر»، «تاریخی» | “رویداد تاریخی در توسعه فناوری” بدون شواهد |
۴۳ | آیا خبر از تکنیک‌های روایت (روایت) استفاده می‌کند؟ | داستان‌سرایی برای جذابیت بیشتر | شروع خبر با توصیف یک کودک بیمار برای جذب احساس |
۴۴ | آیا خبر دارای زمینه تاریخی است؟ | ارتباط خبر با وقایع گذشته | “این دومین بار در 5 سال است که…” |
۴۵ | آیا خبر دارای علت و عاملی است؟ | بررسی «چرا» و «چه اتفاقی افتاد» | “به دلیل کاهش، قیمت سبزی افزایش یافت” |
۴۶ | آیا از اطلاعات غیرمرتبط استفاده شده است؟ | افزودن جزئیات بیشتر برای حجم | شرح تاریخچه شخصیت فرد در خبر حادثه ترافیکی |
۴۷ | آیا خبر دارای پیشفرض‌های ناخودآگاه است؟ | مثلاً “همه می‌دانند که…” | «همه می‌دانند تحریم‌ها عامل اصلی تورم هستند» |
۴۸ | آیا از افعال مجهول استفاده شده تا عامل را پنهان کند؟ | «تصمیم گرفته شد» بدون اینکه بگوید چه کسی | “بودجه یافتن” بدون ذکر مسئول |
۴۹ | آیا خبر دارای اغراق یا کم‌اندازی است؟ | «هزینه‌های کلان» در حالی که رقم نسبتاً کوچک است | “هزینه میلیون تومانی” در یک پروژه ملی |
۵۰ | آیا خبر به موقعیت جغرافیایی و فرهنگی توجه کرده است؟ | تفاوت درک خبر در مناطق مختلف | خبری درباره “حجاب” در یک کشور غربی vs |
بخش 4: تحلیل زمینه و تأثیر (مراحل 51-70)
۵۱ | زمینه سیاسی خبر را تحلیل کنید | آیا خبر در دوران انتخابات، تحریم، جنگ و… منتشر شده است؟ | خبر “کشف فساد” یک روز قبل از انتخابات |
۵۲ | زمینه اقتصادی خبر را بررسی کنید | خبر بر بازار، اعتماد سرمایه گذار و… | اعلام “رشد اقتصادی” → افزایش ارزش ریال |
۵۳ | آیا خبر ممکن است برای ایجاد زمانبندی شده باشد؟ | تحلیل “تایمینگ استراتژیک” | انتشار یک بیانیه در لحظه بحران |
۵۴ | آیا خبر دارای پیام قانونی است؟ | مثلاً تحریم، محاکمه، استعفا | خبر «کشف فساد» → طرح پرونده قضایی |
۵۵ | آیا خبر واکنش عمومی ایجاد کرده است؟ | نظرات، هشتگها، اعتراضات | #استعفای_وزیر در توییتر |
۵۶ | آیا خبر توسط رسانه‌های بین‌المللی پوشش داده شده است؟ | نشان‌دهنده جهانی است | خبر “آزمایش موشکی” در BBC و CNN |
۵۷ | آیا خبر دارای امتیاز بین‌المللی است؟ | ارتباط بر روابط دیپلماتیک | خبر «تعلیق توافق هسته‌ای» |
۵۸ | آیا خبر دارای امنیت است؟ | تاثیر بر امنیت ملی یا عمومی | خبر «نفوذ سایبری به شبکه بانکی» |
۵۹ | آیا خبر بر تصویر یک گروه یا قومیت تاثیر می‌گذارد؟ | تحلیل تمایز یا تبعیض | خبر “جرایم اتباع خارجی” بدون آمار کلی |
۶۰ | آیا خبر دارای پوشش ناعادلانه است؟ | بیش از حد از حد بر یک گروه | فقط اخبار منفی درباره یک قوم |
۶۱ | آیا خبر از دیدگاه‌های اقلیتی را نادیده می‌گیرد؟ | عدم شنیدن صدای گروه های کم توان | خبر “توسعه شهر” بدون نظر ساکنان منطقه |
۶۲ | آیا خبر دارای زمینه تاریخی طولانی است؟ | مثلاً تنش‌های قومی، مذاکره | خبر «توافق صلح» بعد از ۲۰ سال جنگ |
۶۳ | آیا خبر ممکن است اشتباه تفسیر شود؟ | ابهام در | «تحریم‌های جدید» بدون مشخص کردن نوع یا محدوده |
۶۴ | آیا خبر دارای اثر دومینویی (Domino Effect) است؟ | یک اتفاق باعث پیامد می شود | استعفای وزیر → کاهش اعتماد به دولت → نوسان بازار |
۶۵ | آیا خبر دارای اثر بلندمدت است؟ | تاثیر بر سیاست، فرهنگ، آموزش و… | خبر “اصلاح قانون آموزش” |
۶۶ | آیا خبر دارای اثر کوتاه‌مدت و هیجانی است؟ | خبرهایی که سریع فراموش می‌شوند | “ستاره سینما دچار حادثه شد” |
۶۷ | آیا خبر دارای اخلاقی است؟ | تحلیل اخلاقی تصمیم یا رویداد | “آیا کشتن تروریست مجاز است؟” |
۶۸ | آیا خبر دارای پیام نهان (زیر متن) است؟ | پیام‌های ضمنی یا نمادین | «رهبر با جوانان دیدار کرد» → انتقال پیام امید |
۶۹ | آیا خ | تکنیک های ترس، خشم یا امید | “خطر شدید برای فرزندان شما!” |
۷۰ | آیا خبر دارای اثر بر تصمیم گیری سیاسی است؟ | تأثیر بر قانون گذاری، بودجه، انتخابات | خبر “افزایش قانون خانگی” → طرح جدید |
بخش 5: تحلیل نهایی و اقدام (مرحله 71-100)
۷۱ | آیا خبر دارای اطلاعات پنهان (Agenda Setting) است؟ | آیا رسانه می‌خواهد توجه را به موضوع جلب کند؟ | تمرکز مداوم بر “بحران ارز” |
۷۲ | آیا خبر دارای کادربندی خاصیت دارد؟ | تقسیم‌بندی خبر (امنیتی، اقتصادی، اخلاقی) | “بحران آب” به عنوان “مشکل مدیریتی” |
۷۳ | آیا خبر از طریق شبکه های اجتماعی تقویت شده است؟ | بررسی الگوریتم‌ها و بات‌ها | افزایش بازدیدها از یک خبر |
۷۴ | آیا خبر دارای عناصر جعل هویت دیجیتال است؟ | بررسی حسابهای جعلی یا بات | یک حساب با ۱۰۰۰ ریپلای از حسابهای جعلی |
۷۵ | آیا خبر دارای عناصر توطئه‌نگری است؟ | “این یک نقشه بین‌المللی است…” | بدون ارائه شواهد |
۷۶ | آیا خبر دارای عناصر نژادپرستی یا تبعیض است؟ | بررسی زبان تحقیرآمیز | «افراد بی‌بوم» به جای «کارگران مهاجر» |
۷۷ | آیا خبر دارای تضاد رسانه است؟ | آیا رسانه از خبر سود مالی/سیاسی میبرد؟ | رسانه های مربوط به شرکتی که در خبر تبلیغ می شود |
۷۸ | آیا خبر دارای اثر بر سلامت روان عمومی است؟ | ترس، اضطراب، نامیدی | خبرهای ادامه درباره “شیوع ویروس کشنده” |
۷۹ | آیا خبر دارای جنبه آموزشی است؟ | افزایش دانش عمومی | توضیح درباره علمی واکسن |
۸۰ | آیا خبر دارای حل مسئله است؟ | ارائه راهکار یا امید | “راهکارهای کاهش هوای تهران” |
۸۱ | آیا خبر دارای تنوع نگاه است؟ | حضور زنان، اقلیت‌ها، جوانان | فقط نظر مردان میانسال |
۸۲ | آیا خبر دارای قابلیت در ارائه اطلاعات است؟ | برابری در زمان یا فضا برای دیدگاه‌های مختلف | 8٪ فضای مجازی به دولت، 20٪ به مخالفان |
۸۳ | آیا خبر دارای پیشنهاد اقدام (Call to Action) است؟ | “اعتصاب کنید”، “پول کمک کنید” | در خبرهای بشردوستانه |
۸۴ | آیا خبر دارای منابع برای تحقیق بیشتر است؟ | لینک به گزارش، سند، وب سایت | ارائه لینک به بودجه دولت |
۸۵ | آیا خبر دارای تاریخچه ویرایش دارد؟ | بررسی تغییرات در متن خبر | خبر اولیه: “10 کشته” بعداً: “5 کشته” |
۸۶ | آیا خبر دارای اخطار (Fact-Check) نیاز دارد؟ | ارسال به سایت های بررسی حقایق | خبر “واکسن باعث ناباروری می شود” |
۸۷ | آیا خبر دارای پیام مثبت یا امیدوار کننده است؟ | تاثیر بر روحیه عموم | “کاهش مرگ و میر ناشی از تصادفات” |
۸۸ | آیا خبر دارای پوشش بیطرفانه است؟ | عدم توافق یک طرف | گزارش از هر دو طرف یک اعتراض |
۸۹ | آیا خبر دارای تحلیل است؟ | احتمال احتمال یا تاثیر | “احتمال ۳۰٪ بارش” |
۹۰ | آیا خبر دارای زمینه فرهنگی مناسب است؟ | احترام به ارزشهای محلی | از تصاویر نامناسب در عدم استفاده از جوامع مذهبی |
۹۱ | آیا خبر دارای تاثیر بر تصویر ملی است؟ | تاثیر بر هویت ملی | خبر “موفقیت علمی ایرانی” |
۹۲ | آیا خبر دارای پیام‌های زنانه/مردانه نابرابر است؟ | بیش از حد بر نقشهای جنسیتی | فقط “مادران نگران” در خبر مصرف |
۹۳ | آیا خبر دارای اثر بر محیط زیست است؟ | تأثیر بر طبیعت یا سیاستهای زیست‌محیطی | “تخریب جنگل برای ساخت پروژه” |
۹۴ | آیا خبر دارای پوشش بین‌المللی عادلانه است؟ | عدم تبعیض جغرافیایی | فقط خبرهای اروپا و آمریکا |
۹۵ | آیا خبر دارای اثر بر سیاست داخلی است؟ | تأثیر بر انتخابات، قانونگذاری | خبر “کشف فساد” قبل از انتخابات |
۹۶ | آیا خبر دارای اثر بر سیاست خارجی است؟ | تاثیر بر روابط بین الملل | خبر “تهدید نظامی” |
۹۷ | آیا خبر دارای پیام برای نسل جدید است؟ | ارتباط با جوانان | استفاده از زبان ساده و شبکه های اجتماعی |
۹۸ | آیا خبر دارای شفافیت در روند گزارش دهی است؟ | توضیح نحوه جمع آوری اطلاعات | “این خبر بر مصاحبه با 10 مقام” |
۹۹ | آیا خبر دارای پاسخ به انتقادات قبلی است؟ | رفع اشکالات گزارش های قبلی | “در گزارش قبلی اشتباه رخ داد…” |
۱۰۰ | آیا خبر دارای ارزش اخلاقی و انسانی است؟ | آیا به انسانیت، عدالت و صداقت احترام گذاشته شده است؟ | احترام به حریم خصوصی قربانیان |
✅ ：
این چک‌لیست صد مرحله‌ای، یک تحلیل جامع و استاندارد برای تحلیل و تحلیل هر خبری است. از درک تا تحلیل نهایی، شامل اعتبار، تحلیل زبان، زمینه‌یابی، اخلاق رسانه و تأثیر اجتماعی می‌شود.
🔧 نحوه استفاده:
- برای هر خبر، این چک‌لیست را مرحله به مرحله پیمایش کنید.
- هر مرحله را با «بله»، «
- نقاط قوت و ضعف خبر را شناسایی کنید.
- در نهایت، یک گزارش تحلیلی صدخطی یا یک نمره از صد به خبر اختصاص داده شده است.
این چک‌لیست برای
