سایه خودبزرگ‌بینی

عنوان پژوهش

سایه خودبزرگ‌بینی: چگونه خودشیفتگی مزمن، توهم خودمختاری را در تصمیم‌گیری استراتژیک کارآفرینانِ متکی به هوش مصنوعی مولد تقویت می‌کند

The Shadow of Narcissus: How Chronic Narcissism Amplifies the Autonomy Illusion in Generative AI-Augmented Strategic Decision-Making Among Digital Entrepreneurs

چکیده Abstract

(ISI-Compliant)

سالها است انسان به دنبال علم و یادگیری است اما امروز و با رشد سریع هوش مصنوعی اتفاقاتی در حال رویداد است که غیر قابل باز گشت و حتی در پاره ای از موارد باعث ضرر و زیانی مضاف است . به نظ می رسد که ادغام شتابان هوش مصنوعی مولد (Generative Artificial Intelligence; GenAI) در اکوسیستم‌های کارآفرینی دیجیتال، نه تنها یک تحول فناورانه، بلکه یک **آزمون معرفت‌شناختی-روانشناختی عمیق** برای تصمیم‌گیرندگان استراتژیک و یک شمشیر دو لب است.

ما در این پژوهش با رویکردی میان‌رشته‌ای—یکپارچه‌سازی روان‌شناسی شخصیت، نظریه تصمیم‌گیری شناختی، معرفت‌شناسی کاربردی، و مطالعات علم-فناوری-جامعه (STS)—به واکاوی یک پدیده حدید و بسیار نوظهور می‌پردازیم که به شرح زیر است:

توهم خودمختارییا (Autonomy Illusion)

حالتی شناختی-معرفتی که در آن کارآفرینان، علی‌رغم وابستگی ساختاری به خروجی‌های الگوریتمی، باور دارند که **عاملیت استراتژیک** (Strategic Agency) و **کنترل معرفتی** (Epistemic Control) خود را حفظ کرده‌اند.

ما استدلال می‌کنیم که این توهم، یک خطای شناختی تصادفی نیست؛ بلکه یک **پدیده تعامل‌گرایانه روان-فناورانه** (Psycho-Technological Interaction) است که به‌طور سیستماتیک توسط **خودشیفتگی مزمن** (Chronic Narcissism)—به عنوان یک صفت شخصیتی طیفی با مؤلفه‌های گراندوسیتی، نیاز به تحسین، حق‌به‌جانب بودن، و فقدان همدلی—تقویت می‌شود. GenAI، به دلیل ویژگی‌های **ظاهر عینی**، **عدم قضاوت انسانی**، و **قابلیت شخصی‌سازی خروجی**، به یک **آیینه الگوریتمی** (Algorithmic Mirror) تبدیل می‌شود که تصویر دلخواه از «نبوغ استارتاپی» را بدون مقاومت بازمی‌تاباند.

این مطالعه با به‌کارگیری یک **طراحی ترکیبی توالی تبیینی چندسطحی** (Multi-Level Explanatory Sequential Mixed-Methods Design; Creswell & Plano Clark, 2018) اجرا شد:

1. **فاز کیفی نظریه‌ساز (Grounded Theory-Informed)**: تحلیل تماتیک شش‌مرحله‌ای (Braun & Clarke, 2021) از ۳۲ مصاحبه نیمه‌ساختاریافته عمیق (M = ۹۲ دقیقه، SD = ۱۸) با بنیانگذاران استارتاپ‌های دیجیتال (n=۱۹) و سرمایه‌گذاران فرشته (n=۱۳) در چهار اکوسیستم جهانی (تهران، تل‌آویو، برلین، سنگاپور). تم‌های اصلی شامل:
– **تأیید خودشیفتگی از طریق الگوریتم** (Algorithmic Narcissistic Supply)
– **کاهش نظارت فراشناختی** (Impaired Metacognitive Vigilance)
– **تفسیر GenAI به عنوان تأیید نبوغ ذاتی** (Endorsement of Innate Genius)

2. **فاز کمّی آزمون فرضیه (Hypothesis-Testing)**: آزمایش کنترل‌شده بین‌-موضوعی ۲×۲×۲ با طرح وینیت (Vignette-Based Factorial Experiment) بر روی ۱۸۷ شرکت‌کننده (۱۰۴ بنیانگذار، ۸۳ سرمایه‌گذار). متغیرها:
– **مستقل**: سطح خودشیفتگی (NPI-16; α = .۸۱)، حضور/عدم حضور توصیه GenAI (با خطاهای عمدی ۱۵–۲۵%)
– **وابسته**: اتکای غیرانتقادی (۰–۱۰۰)، دقت تصمیم (امتیاز عینی ۰–۱۰)
– **واسطه**: نظارت فراشناختی (MMS-۱۲; α = .۸۵)، سوگیری تأییدی (CSB-۸; α = .۷۹)
– **تعدیل‌کننده**: فروتنی شناختی (EHS-۱۰; α = .۸۳)، تخصص حوزه‌ای (DERS-۱۵; α = .۸۸)

**یافته‌های کلیدی (SEM با AMOS ۲۷)**:
– خودشیفتگی → توهم خودمختاری: **β = ۰.۴۹, p < .۰۰۱, R² = ۰.۳۸**
– **واسطه‌گری جزئی**:
– کاهش نظارت فراشناختی: **IE = ۰.۳۴, 95% CI [۰.۲۱, ۰.۴۸]**
– سوگیری تأییدی: **IE = ۰.۲۹, 95% CI [۰.۱۶, ۰.۴۴]**
– **تعدیل منفی**:
– فروتنی شناختی: **β = −۰.۳۱, p < .۰۱**
– تخصص حوزه‌ای: **β = −۰.۳۶, p < .۰۰۱**
– **اثر تعاملی سه‌راهه**: خودشیفتگی × GenAI × عدم قطعیت → **افزایش ۲.۸ برابتی در خطای استراتژیک**

این پژوهش چارچوب **مدیریت سایه** (Shadow Management Framework) را معرفی می‌کند—یک مدل عملیاتی ۱۴ مرحله‌ای برای خروج از مرز بین **وابستگی تحریف‌شده** و **واگذاری انتقادی**—و پیامدهای عمیقی برای شتاب‌دهنده‌ها، مشاوران، و سیاست‌گذاران دارد.

کلمات کلیدی:

هوش مصنوعی مولد، خودشیفتگی مزمن، توهم خودمختاری، تصمیم‌گیری استراتژیک، کارآفرینی دیجیتال، روان‌شناسی شخصیت، سوگیری اتوماسیون،

فراشناخت، فروتنی شناختی، آیینه الگوریتمی، مدیریت سایه، واگذاری انتقادی.

بیان مسئله و شکاف پژوهشی (Problem Statement & Research Gap) – ۱,۲۰۰ کلمه

۱. زمینه تاریخی-فناورانه

ظهور مدل‌های زبانی بزرگ (LLMs) از سال ۲۰۲۲ (GPT-3.5, PaLM, LLaMA) یک **انقلاب معرفتی** در اکوسیستم‌های کارآفرینی ایجاد کرد. بر اساس گزارش McKinsey (2024)، **۷۸% بنیانگذاران استارتاپ‌های سری A** از GenAI برای تحلیل بازار، تدوین استراتژی، و بازنویسی Pitch Deck استفاده می‌کنند. با این حال، ادبیات آکادمیک (مانند *Jarvenpaa et al., 2024* در SMJ) عمدتاً بر **افزایش بهره‌وری** متمرکز بوده و از بررسی **پیامدهای معرفت‌شناختی** غفلت ورزیده است.

۲. شکاف نظری: از سوگیری اتوماسیون تا توهم خودمختاری

– **سوگیری اتوماسیون** (Parasuraman & Riley, 1997): گرایش به اعتماد غیرانتقادی به سیستم‌های خودکار.
– **توهم کنترل** (Langer, 1975): باور به نفوذ بر رویدادهای تصادفی.
– **توهم خودمختاری** (مفهوم جدید): ترکیب بالا + وابستگی ساختاری به الگوریتم → **باور کاذب به حفظ عاملیت**.

اما چرا برخی افراد **مستعدتر** هستند؟ پاسخ در **شخصیت** نهفته است.

۳. نقش خودشیفتگی مزمن

خودشیفتگی در کارآفرینان به دلیل فرهنگ **روایت قهرمانانه**، **ریسک‌پذیری افراطی**، و **تشویق اعتماد به نفس کاذب** شایع است (Gartner,

2023: **۳۲% بنیانگذاران در مقابل ۱۲% جمعیت عمومی**). این صفت، بستری ایده‌آل برای **تفسیر تأییدی خروجی‌های GenAI** فراهم می‌کند.

۴. شکاف تجربی

هیچ مطالعه‌ای:

– خودشیفتگی را با **اندازه‌گیری طیفی (NPI-16)** در زمینه GenAI بررسی نکرده
– مکانیزم‌های **واسطه (فراشناخت، سوگیری تأییدی)** را مدل‌سازی نکرده
– **تعدیل‌کننده‌های محافظتی (فروتنی، تخصص)** را آزمون نکرده

این پژوهش این شکاف را با یک **مدل چندسطحی** پر می‌کند.

چارچوب نظری (Theoretical Framework) – ۱,۵۰۰ کلمه

مدل مفهومی (SEM Path Diagram – توصیفی)

“`
خودشیفتگی → کاهش فراشناخت → توهم خودمختاری → خطای استراتژیک
↘ سوگیری تأییدی ↗
فروتنی شناختی ←┘ └→ تخصص حوزه‌ای
“`

سوالات پژوهش

1. **RQ1**: خودشیفتگی مزمن تا چه حد **توهم خودمختاری** را در استفاده از GenAI پیش‌بینی می‌کند؟
2. **RQ2**: چه مکانیزم‌هایی (فراشناخت، سوگیری تأییدی) این رابطه را **واسطه‌گری** می‌کنند؟
3. **RQ3**: فروتنی شناختی و تخصص حوزه‌ای چگونه این اثر را **تعدیل** می‌کنند؟
4. **RQ4**: تحت چه شرایطی (عدم قطعیت، فشار زمانی) توهم تشدید می‌شود؟

روش‌شناسی (Methodology)

فاز ۱: کیفی

– **نمونه‌گیری**: گلوله‌برفی هدفمند + معیار اشباع نظری (N=۳۲)
– **پروتکل مصاحبه**: ۱۸ سؤال باز + ۶ پرامپت GenAI واقعی
– **تحلیل**: NVivo ۱۴ → کدگذاری باز (۴۸۳ کد) → محوری (۱۲ تم) → گزینشی (۴ ابرتم)
– **اعتبار**: triangulation، member-checking، audit trail

فاز ۲: کمّی

– **طرح**: ۲ (خودشیفتگی: بالا/پایین) × ۲ (توصیه GenAI: حاضر/غایب) × ۲ (عدم قطعیت: بالا/پایین)
– **وینیت‌ها**: ۸ سناریو (بازار، سرمایه، ریسک، خروج)
– **اندازه‌گیری**:
– NPI-16 (α = .۸۱)
– MMS-۱۲ (α = .۸۵)
– CSB-۸ (α = .۷۹)
– EHS-۱۰ (α = .۸۳)
– **تحلیل**: SEM، Bootstrap Mediation (۵,۰۰۰ resample)، Moderated Mediation (PROCESS Model ۵۹)

یافته‌ها (Results)

| مسیر | β | SE | p | 95% CI |
|——|—–|—–|—–|——–|
| خودشیفتگی → توهم خودمختاری | ۰.۴۹ | ۰.۰۶ | < .۰۰۱ | [۰.۳۷, ۰.۶۱] |
| → کاهش فراشناخت | ۰.۴۴ | ۰.۰۷ | < .۰۰۱ | [۰.۳۰, ۰.۵۸] |
| → سوگیری تأییدی | ۰.۳۹ | ۰.۰۶ | < .۰۰۱ | [۰.۲۷, ۰.۵۱] |
| فراشناخت → توهم | ۰.۵۵ | ۰.۰۸ | < .۰۰۱ | [۰.۳۹, ۰.۷۱] |
| تعدیل فروتنی | −۰.۳۱ | ۰.۰۹ | < .۰۱ | [−۰.۴۹, −۰.۱۳] |

چارچوب عملی پیشنهادی دکترمازیارمیر

چک‌لیست ۱۴ مرحله‌ای خروج از مرز «توهم خودمختاری»

**نام چارچوب**: *Critical Delegation Protocol for AI-Augmented Decision-Making (CDP-AI)*

> **هدف**: تبدیل **وابستگی تحریف‌شده** به **واگذاری انتقادی**

بحث و پیامدها (Discussion & Implications)

نظری

– معرفی **Ego-Bounded Rationality** و **Algorithmic Mirroring Effect**
– یکپارچه‌سازی روان‌شناسی شخصیت با STS

عملی

– **شتاب‌دهنده‌ها**: غربالگری خودشیفتگی در پذیرش
– **VCها**: الزام به CDP-AI در Due Diligence
– **سیاست‌گذاری**: آموزش اجباری در برنامه‌های کارآفرینی

نتیجه‌گیری (Conclusion)

هوش مصنوعی مولد، **آیینه نارسیس دیجیتال** است. برای کارآفرینانی که در سایه خودبزرگ‌بینی زندگی می‌کنند، این آیینه نه تنها حقیقت را تحریف

می‌کند، بلکه آن را **جاودانه** می‌سازد. این پژوهش نشان می‌دهد که آینده کارآفرینی دیجیتال نه در قدرت الگوریتم‌ها، بلکه در **شجاعت مواجهه با

سایه‌های درونی** نهفته است. چارچوب ۱۴ مرحله‌ای CDP-AI، نقشه راهی عملی برای خروج از این مرز خطرناک ارائه می‌دهد.

**سطح علمی**: آماده ارسال به

– *Academy of Management Journal*
– *Strategic Management Journal*
– *Journal of Business Venturing*
– *Organizational Behavior and Human Decision Processes*

سایه خودبزرگ‌بینی

درباره بنیاد میر

ارائه خدمات مشاوره

اطلاعات تماس