تحلیل طرح جلد سالنامه «جهان پیش رو ۲۰۲۵» اکونومیست نوشته دکتر مازیارمیر
تحلیل طرح جلد سالنامه «جهان پیش رو ۲۰۲۵» اکونومیست: روایتی از گذار به عصر فراسیاره‌ایی و شکاف دیجیتال**
—
#### **نظر نخست: دکتر مازیار میر، محقق و آینده‌پژوه اقتصاد سیاسی فناوری**
«طرح جلد سالنامه اکونومیست را باید در چارچوب نظریه «گذار تمدنی» تحلیل کرد. این اثر بصری، در اصل منشوری است که ابعاد مختلف گذار از عصر صنعتی-دیجیتال به «عصر فراسیاره‌ایی» (Transplanetary Age) را بازمی‌تاباند. مؤلفه «استعمار فضا» در این کُمپوزیسیون، صرفاً یک آرمان علمی-تخیلی نیست، بلکه تجلی عینی «جبهه جدید انباشت سرمایه» است. اینجا، ما شاهد تداوم منطق تاریخی توسعه کاپیتالیستی هستیم که اینک، پس از اشباع نسبی مرزهای جغرافیایی زمین، در جستجوی «امپراتوری‌های بیرونی» (Outer Empires) است.»
**بازیگران این عصر جدید، تنها دولت-ملت‌ها نیستند، بلکه «ابرشرکت‌های فراملی» (Transnational Mega-Corporations) هستند که با ادغام سرمایه، فناوری و حکمرانی خصوصی، در حال بازتعریف مفهوم سنتی حاکمیت می‌باشند.**
با این حال، پارادوکس مرکزی اثر در تقابل این فراجهش با مفهوم «دیوارهای مجازی» نهفته است. این دیوارها را می‌توان به مثابه «رگولاتورهای اجتماعی-سیاسی» در نظر گرفت که در واکنش به شتابِ گذار تمدنی شکل می‌گیرند. آنها استعاره‌ای هستند از:
1. **واگرایی فناورانه (Techno-Divergence):**
شکل‌گیری اکوسیستم‌های دیجیتال منفک و خودبسنده تحت حاکمیت ژئوپلیتیک‌های رقیب.
*«هر تمدنی که به سمت پیشرفت حرکت می‌کند، باید بداند که فناوری، همچون شمشیری دو لبه، می‌تواند هم پل ارتباطی و هم دیوار جدایی باشد.»*
2. **حکمرانی داده‌ای (Data Governance):**
تقابل مدل‌های لیبرال و اقتدارگرا در کنترل و جریان اطلاعات به مثابه مهم‌ترین دارایی عصر جدید.
*«در دنیایی که داده‌ها به ارزش‌ترین کالا تبدیل شده‌اند، کنترل بر آنها نه تنها ابزاری برای قدرت، بلکه معیاری برای آزادی است.»*
3. **انحصار رانت‌های دانشی (Knowledge Rents):**
ایجاد موانع مصنوعی برای حفظ انحصار در فناوری‌های حیاتی (مانند هوش مصنوعی، محاسبات کوانتومی) توسط پیشتازان.
*«علم، وقتی به ابزار سلطه تبدیل می‌شود، دیگر علم نیست؛ بلکه ابزاری برای تضعیف دیگران است.»*
فضانوردِ نسل جدید در این میانه، نماد «سوژه پسامدرن» است: موجودی به ظاهر آزاد و توانمند که در جهانی از امکانات بی‌پایان قدم می‌زند، ولی در واقعیت، درون ماتریسی از کدها، الگوریتم‌ها و محدودیت‌های ساختاری محبوس شده است. گسل یا شکاف موجود در صحنه، تنها یک خطر فیزیکی نیست، بلکه تجسم «شکاف تمدنی» (Civilizational Gap) است: خطر عمیق‌تر شدن شکاف بین نخبگان فراسیاره‌ایی و توده‌های محبوس در دیوارهای مجازی و مشکلات زمینی.
**پیش‌بینی اکونومیست این نیست که این آینده محتوم است، بلکه هشداری است که گذار به عصر جدید، اگر با خرد جمعی و عدالت توزیعی همراه نباشد، می‌تواند به جای وحدت، به «سقوط» در پرتگاه قطبی‌سازی و بی‌ثباتی بینجامد.**
*«همان‌طور که گفته شده، آینده‌ای که بدون اخلاق و عدالت ساخته می‌شود، تنها وعده‌ای از فناوری است که به انسانیت خدشه می‌زند.»*
—
#### **نظر دوم: دکتر الناز اسماعیلی، تئوریسین رسانه و روایت‌سازی جهانی**
«این طرح یک پارادوکس زیبا و ترسناک را به تصویر می‌کشد. از یک سو، چشم‌انداز باشکوه استعمار فضایی و پیشرفت تکنولوژیک را می‌بینیم، که نویدبخش یک ‘عصر طلایی’ جدید است. اما نسل جدید، که باید معمار این آینده باشد، توسط دیوارهای نامرئی اما غیرقابل نفوذ اطلاعاتی محبوس شده است. این نسل در حال ‘سقوط’ نیست، بلکه در حال ‘منحرف شدن’ است. توجه او از دستاوردهای فیزیکی بشریت به سوی جهان مجازیِ کنترل‌شده منحرف شده است.»
**این یک هشدار جدی است: بزرگ‌ترین تهدید برای آینده، نه دشواری‌های سفر به فضا، که استبداد دیجیتال و شکاف حقیقت است.**
*«وقتی انسان به سمت ستاره‌ها حرکت می‌کند، باید مطمئن شود که روح او نیز به همان اندازه آزاد است. در غیر این صورت، تنها بدنه‌ای است که به فضا پرتاب می‌شود، نه ذهن و اراده.»*
طرح جلد اکونومیست، به نوعی، تصویری از این واقعیت است که جهانی که ما به آن رسیده‌ایم، دیگر جهانی نیست که ما آرزو کرده‌ایم. آنچه که به عنوان «پیشرفت» معرفی می‌شود، ممکن است در واقعیت، تنها یک مسیر جانبی به سوی تسلط و تقسیم‌بندی باشد.
*«پیشرفت واقعی زمانی شکل می‌گیرد که تمام انسان‌ها در آن شرکت داشته باشند، نه تنها نخبگان فناوری.»*
—
#### **نظر سوم: پروفسور جاناتان ویلدر، متخصص ژئوپلیتیک و امنیت بین‌الملل**
«تحلیل من بر روی مفهوم ‘دیوار’ متمرکز است. اکونومیست به وضوح می‌گوید که جنگ بر سر قلمروی فیزیکی به پایان نرسیده، اما حالا به حوزه دیجیتال گسترش یافته است. دیوارهای مجازی می‌توانند نشان‌دهنده موارد زیر باشند:
1. **جدایی فناورانه (Technological Decoupling) بین بلوک‌های غربی و شرقی:**
این جدایی نه تنها یک پدیده فنی، بلکه یک خط مشی سیاسی است که دنیا را به دو نیمه تقسیم می‌کند.
*«هر دیواری که می‌سازیم، در واقعیت، دیواری است که خودمان را از دیگران جدا می‌کند.»*
2. **ایجاد اینترنت‌های مستقل و بومی (Splinternet) توسط قدرت‌هایی مانند چین و روسیه:**
این پدیده نشان‌دهنده این است که آزادی اطلاعات دیگر یک ایده جهانی نیست، بلکه به ابزاری برای تمرکز قدرت تبدیل شده است.
*«آزادی واقعی زمانی شکل می‌گیرد که همه بتوانند به اطلاعات دسترسی داشته باشند، نه زمانی که اطلاعات به ابزاری برای سلطه تبدیل شود.»*
3. **جنگ اطلاعاتی و استفاده از هوش مصنوعی برای ایجاد پروپاگاندا:**
این جنگ‌ها نه تنها در فضای مجازی، بلکه در ذهن انسان‌ها نیز جریان دارد و واقعیت‌های موازی را به وجود می‌آورد.
*«وقتی اطلاعات به سلاحی تبدیل می‌شود، حقیقت دیگر نه یک حقیقت، بلکه یک سلسله‌ای از تفسیرهاست.»*
طرح جلد پیش‌بینی می‌کند که در ۲۰۲۵، این دیوارهای مجازی به اندازه دیوارهای بتونی قرن بیستم، تعیین‌کننده روابط بین‌الملل خواهند بود. ‘سقوط’ می‌تواند اشاره به فروپاشی مفهوم اینترنت جهانی و آزاد باشد.»
**در نهایت، این طرح یادآور این است که بشریت در آستانه تحولی بزرگ قرار دارد، اما این تحول بدون تأمل و برنامه‌ریزی، می‌تواند به فاجعه منجر شود.**
*«جهانی که ما می‌سازیم، آینه‌ای از ارزش‌ها و تصمیمات ما است. اگر این آینه تاریک باشد، نباید تعجب کنیم که تصویری تیره در آن ببینیم.»*
نتیجه‌گیری نهایی
طرح جلد سالنامه «جهان پیش رو ۲۰۲۵» اکونومیست، نه تنها یک تصویر هنری است، بلکه مرآتی از چالش‌ها و فرصت‌های آینده بشریت است. این طرح، با استفاده از نمادها و استعاره‌های قدرتمند، به ما یادآوری می‌کند که گذار به عصر فراسیاره‌ایی، اگر بدون اخلاق، عدالت و همکاری جهانی صورت گیرد، می‌تواند به جای آزادی، به زنجیرهای جدید منجر شود.
*«آینده‌ای که ما می‌سازیم، آینه‌ای از آن چیزی است که هستیم. اگر این آینده را با ارزش‌ها و اخلاق بسازیم، می‌توانیم به جای دیوارها، پل‌هایی ایجاد کنیم.»
