تحلیل رفتار متقابل در کسب و کار از تئوری تا عمل
نوشته دکترمازیارمیر محقق و‌پژوهشگر
ایران تهران جماران 1399
تحلیل رفتار متقابل یک نظریه روانشناسی اجتماعی است که توسط اریک برن در دهه ۱۹۵۰ میلادی ارائه شد. این نظریه به ما کمک می‌کند ساختار شخصیت خود و دیگران را بر اساس سه حالت اصلی شخصیت درک کنیم: حالت والد، حالت بالغ و حالت کودک.
در محیط کسب‌وکار، درک این حالت‌ها کلید مدیریت تعاملات، رهبری مؤثرتر و ایجاد روابط کاری سالم است. هدف نهایی این نظریه، تقویت حالت بالغ است؛ حالتی که مبتنی بر واقعیت، منطق و تصمیم‌گیری عاری از احساسات کنترل‌نشده است.
حالت های شخصیتی و نمود آنها در محیط کار
حالت والد: این حالت، مجموعه رفتارها، افکار و احساساتی است که از مراجع قدرت تقلید کرده‌ایم. این حالت خود به دو شکل ظاهر می‌شود:
· والد کنترل‌گر: میل به امر و نهی، انتقاد و وضع قوانین سخت دارد. مثال: مدیری که می‌گوید: “طبق دستورالعمل عمل کنید، هیچ جای بحثی نیست”
· والد حمایت‌گر: از دیگران مراقبت و حمایت می‌کند و دلسوز است. مثال: رئیسی که به کارمند نگران می‌گوید: “نگران نباش، من از تو حمایت می‌کنم”
حالت بالغ: این حالت، منطقی، واقع‌بین و مبتنی بر داده‌ها عمل می‌کند. فرد در این حالت به‌جای قضاوت یا احساسی عمل کردن، به تحلیل موقعیت می‌پردازد. مثال: کارمندی که در جلسه می‌گوید: “با توجه به داده‌های فروش این فصل، پیشنهاد می‌کنم استراتژی بازاریابی خود را بازبینی کنیم”
حالت کودک: این حالت، بازتاب احساسات، تکانش‌گری و تجربیات دوران کودکی ماست:
· کودک طبیعی: خلاق، شاد و خودانگیخته است
· کودک مطیع: مطیع، سرکش یا لجباز است
راهکارهای حرفه‌ای برای به‌کارگیری این نظریه در محیط کار
۱. پایش و مدیریت تعاملات برای جلوگیری از ارتباطات متقاطع
یک ارتباط متقاطع زمانی رخ می‌دهد که پیام از یک حالت ارسال شود، اما پاسخ از حالتی غیرمنتظره و ناسازگار دریافت شود.
مثال: مدیر (از حالت بالغ) می‌پرسد: “آیا می‌توانی این گزارش را تا فردا آماده کنی؟” پاسخ متقاطع از سوی کارمند ممکن است این باشد: “شما همیشه غیرمنطقی‌ترین مهلت‌ها را تعیین می‌کنید!” در این موقعیت، بهترین راه‌حل این است که مدیر با حفظ حالت بالغ خود پاسخ دهد: “می‌دانم مهلت فشرده است. با هم بررسی کنیم چه موانعی وجود دارد”
۲. تمرین گوش دادن فعال و تشخیص حالت های خود
برای ایجاد ارتباطی سازنده، باید حالت طرف مقابل را تشخیص داده و پاسخی متناسب بدهید.
مثال: اگر یکی از اعضای تیم با نگرانی بگوید: “از ارائه هفته آینده وحشت دارم”، پاسخ حمایت‌گرانه (“نگران نباش، تو می‌توانی”) یا پاسخ منطقی (“بیا با هم ارائه‌ات را مرور کنیم”) می‌تواند مفید باشد.
۳. ایجاد فرهنگ بازخورد مثبت در تیم
بازخورد مثبت به هر شکل تأیید یا توجهی اطلاق می‌شود که وجود فرد را به رسمیت می‌شناسد.
راهکار عملی: به عنوان یک رهبر، عمداً به دنبال ایجاد فرصت‌هایی برای ارائه بازخوردهای مثبت باشید. تشکر صریح از یک کارمند به خاطر ارائه به‌موقع گزارش، حالت بالغ را در تیم تقویت کرده و انگیزه و عملکرد را افزایش می‌دهد.
نتیجه‌گیری نهایی
تحلیل رفتار متقابل، یک نقشه راه عملی برای جهت‌بخشی به ارتباطات در دنیای پیچیده کسب‌وکار است. با شناسایی حالت‌های شخصیتی خود و دیگران، مدیریت تعاملات و به‌کارگیری راهکارهایی مانند ترویج بازخوردهای مثبت، می‌توانید فضایی ایجاد کنید که در آن منطق، خلاقیت و همکاری به شکوفایی برسد و سازمان را به سوی موفقیت‌های پایدار هدایت کند.
